31η ΜΑΡΤΙΟΥ 1946: ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ - Τι Προηγήθηκε, Αποτελέσματα, Τι Ακολούθησε. (Α’)
Αντώνιος Ι. Ζαρκανέλας (Δρ)
Νομαρχίας Θεσσαλονίκης
Στις τρείς το πρωί της 22ας Νοεμβρίου 1945 ορκίστηκε από τον Αντιβασιλέα
Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό νέα υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη Κυβέρνηση, διαδεχόμενη την ολιγοήμερη κυβέρνηση του Π. Κανελλόπουλου και πριν από αυτήν εκείνη του Ναυάρχου Βούλγαρη. Η σύνθεση της Κυβέρνησης Σοφούλη ήταν απολύτως κεντρώα, «δημοκρατική» με την προπολεμική έννοια, αντιβασιλική και ως ένα σημείο «παλαιοβενιζελική». Περιελάμβανε στους κόλπους της από τον Καφαντάρη, που είχε χαρακτηρίσει την Ταξιαρχία Ρίμινι και τον Ιερό Λόχο «Πραιτωριανούς» του Βασιλιά, μέχρι τον Σταμάτη Μερκούρη, πατέρα της Μελίνας, που ανέλαβε το Υπουργείο Δημοσίας τάξεως. Ήταν όλοι τους δημοκρατικοί. Μεταξύ των άλλων που πέτυχε ο Σοφούλης ήταν και ο ορισμός της ημερομηνίας διεξαγωγής των Εθνικών εκλογών και η επιτυχής πραγματοποίησή τους.
Η Κυβέρνηση του Θ. Σοφούλη σε σχέση με όλες τις προηγούμενες είχε πετύχει στο τιτάνιο έργο που είχε αναλάβει. Παρέλαβε μία κατάσταση, σχεδόν, χαώδη. Αντιμετώπισε πολλά νέα προβλήματα, έλυσε πολλά παλαιά, διεύρυνε την έννοια της δημοκρατικής ζωής, εξήγγειλε και εφήρμοσε μια αρκετά ευρεία αμνηστία για τους αριστερούς –που δεν την αξιοποίησαν επαρκώς–, υπήρξε αυστηρή στη δίωξη των υπερβασιών Αριστεράς και Δεξιάς. Όταν, για παράδειγμα, η Καλαμάτα, που είχε υποφέρει από την τρομοκρατία του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ, καταλήφθηκε από τις ομάδες του Μαγγανά, που ανήκε στην άκρα δεξιά, κήρυξε στρατιωτικό νόμο και η τάξη αποκαταστάθηκε στην περιοχή της Καλαμάτας σε τρεις ημέρες. Στην οικονομία έδωσε έμφαση στην πάταξη του πληθωρισμού, έλαβε γενναία δάνεια από το εξωτερικό. Γενικά δημιουργήθηκαν ευοίωνες συνθήκες.
Ο Θ. Σοφούλης ήταν ήδη 85 ετών όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία και ήταν αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων. Από τους πιστούς του Ελευθερίου Βενιζέλου, ήταν βαθύτατα αντιβασιλικός. Τον «βάραινε» βέβαια η μυστική συμφωνία Σοφούλη – Σκλάβαινα, κατά τη οποία, μετά την ισοψηφία των δύο μεγάλων κομμάτων στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, το ΚΚΕ συμφώνησε με τον Σοφούλη να στηρίξει μια κυβέρνηση Φιλελευθέρων υπό τον Σοφούλη, με την προϋπόθεση η κυβέρνηση αυτή να καταργήσει τους αντικομμουνιστικούς νόμους του Ελ. Βενιζέλου και να λάβει μέτρα υπέρ των φτωχοτέρων τάξεων τα οποία ήταν τόσο δημαγωγικά που ήταν και ανεφάρμοστα. Όταν όμως τα δύο μεγάλα κόμματα συμφώνησαν στη στήριξη της Κυβέρνησης Δεμερτζή, οι κομμουνιστές δημοσιοποίησαν την μυστική συμφωνία με τον Σοφούλη, αποκαλύπτοντας επίσης ότι ανάλογες διαπραγματεύσεις είχαν αρχίσει και με το Λαϊκό Κόμμα! Το ΚΚΕ που είχε λάβει στις εκλογές το 5.75% των ψήφων, είχε όλο τον πολιτικό κόσμο εγκλωβισμένο. Ο Δεμερτζής πεθαίνει και τον διαδέχεται ο Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως, Ιωαν. Μεταξάς, ο οποίος ζήτησε από τη Βουλή την αναβολή των εργασιών της μέχρι την 30η Σεπτεμβρίου και επιπλέον το δικαίωμα να εκδίδει μέχρι τότε νομοθετικά διατάγματα. Η Βουλή συμφώνησε με συντριπτική πλειοψηφία: 241 Βουλευτές Υπέρ, 16 Δεκάξι Βουλευτές Κατά. Από την επομένη άρχισαν με πρωτοβουλία του ΚΚΕ απεργίες, επιθέσεις εναντίον κυβερνητικών κτιρίων και δημιουργία συνθηκών χάους. Μεταξύ τέλους Απριλίου και τέλους Ιουλίου, σε τρεις μήνες έγιναν 200 απεργίες και αμέτρητες στάσεις εργασίας. Σαν να ήταν επιδιωκόμενος σκοπός του ΚΚΕ η εγκαθίδρυση δικτατορίας που θα βοηθούσε, μακροπρόθεσμα, σε μια δική του (Αβέρωφ-Τοσίτσας, 1973).
Ο Πρωθυπουργός Σοφούλης είχε ορίσει ως ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών την 31η Μαρτίου του 1946. Η πραγματοποίηση βουλευτικών εκλογών είχε ήδη αποφασιστεί καταρχήν στη Συμφωνία του Λιβάνου «…ο Λαός να αποφασίσει κυριάρχως …δια την κυβέρνησιν της αρεσκείας του». Επιβεβαιωνόταν, όμως, και από το άρθρο 9 της Συμφωνίας της Βάρκιζας που υπέγραψαν όλοι οι εκπρόσωποι του ΚΚΕ/ΕΑΜ (Σιάντος, Παρτσαλίδης, Τσιριμώκος). Μάλιστα, για να εξασφαλιστεί η γνησιότητα των εκλογών, το άρθρο αυτό καταλήγει ως εξής:«…Και αι δύο αντιπροσωπείαι συμφωνούν όπως προς έλεγχο της γνησιότητας της εκφράσεως της λαϊκής θελήσεως παρακληθούν αι Μεγάλαι Σύμμαχοι Δυνάμεις, όπως αποστείλουν παρατηρητάς».
Προηγείται του ορισμού των εκλογών, από την Κυβέρνηση Βούλγαρη, ιδιαίτερα από το καλοκαίρι του 1945, μία μακρά συζήτηση για το αν πρέπει να γίνει πρώτα το δημοψήφισμα για τον Βασιλιά και να ακολουθήσουν οι βουλευτικές εκλογές, όπως όριζε η Συμφωνία της Βάρκιζας ή αν έπρεπε να προηγηθούν οι βουλευτικές εκλογές. Ο Αντιβασιλέας Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, οι κεντρώοι και κεντροαριστεροί πολιτικοί, το ΚΚΕ, οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί είχαν ταυτόσημες απόψεις και ήθελαν να προηγηθούν οι βουλευτικές εκλογές. Αντίθετα, η βασιλόφρων δεξιά πίεζε για την τήρηση της σειράς που προέβλεπε η Συμφωνία της Βάρκιζας και επίσπευση του δημοψηφίσματος καθώς διαισθανόταν το ρεύμα που είχε ο Βασιλιάς Γεώργιος ο οποίος, μετά τις φρικαλεότητες των Δεκεμβριανών αλλά και του κλίματος που δημιουργούσε και υπέθαλπε το ΚΚΕ –καθημερινές απεργίες, πορείες, διαμαρτυρίες κλπ– που δεν βοηθούσε στην επίλυση αλλά στην συντήρηση των τρομερών προβλημάτων που ταλαιπωρούσαν τον λαό, παρουσιαζόταν σαν εγγύηση εναντίον κάθε υποτροπής και επανάληψής τους. Και μάλιστα οι βασιλόφρονες κατηγορούσαν τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό ότι ανέβαλε το Δημοψήφισμα για να παρατείνει την Αντιβασιλεία του. (Ζαούσης, 1992).
Η Δεξιά ήθελε εκλογές με πλειοψηφικό, για να συνασπισθεί και να συντρίψει τα κόμματα του Κέντρου και της Αριστεράς. Ο Σοφούλης διαισθανόμενος τη μικρή απήχηση του κόμματός του επέμενε για την αναλογική, ελπίζοντας ότι θα αποφύγει με τον τρόπο αυτό και την αποχή του ΚΚΕ και παράλληλα εξουδετέρωνε τους δισταγμούς των μικρών κομμάτων της αριστεράς.
Όλα τα κόμματα, εκτός των Λαϊκών ζητούσαν την αναβολή των εκλογών. Έτσι ο Σοφούλης «βόλεψε» και «τούμπαρε» όλους. Προκήρυξε πρώτα και άμεσα, χωρίς αναβολή τις εκλογές, τις έκανε με απλή αναλογική και μετέθεσε το δημοψήφισμα για αργότερα.
Πέραν όλων των ανωτέρω, το γεγονός ότι οι εκλογές θα διεξήγοντο από μία τόσο αμιγώς κεντρώα κυβέρνηση ενίσχυε την εγκυρότητα τους και επιβεβαίωνε την επιμονή των Βρετανών -και παρά τις έντονες αντιδράσεις της Δεξιάς- στο να εγκαταστήσουν ως Πρωθυπουργό τον Σοφούλη.
