Του Δημήτρη Μάρδα
Καθηγητή Τμήματος
Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ
Να σημειώσουμε, ότι κοντά στην περιοχή των «μαχών», στην
πλατεία Ταξίμ μόλις λίγα χρόνια πριν, «ξεφύτρωσε» ένας αυθαίρετος
(κυριολεκτούμε) ουρανοξύστης. Αυτός, σε συνδυασμό με το ογκοδέστατο ξενοδοχείο
της Swiss, αν και χαλούν
την αισθητική όλης της περιοχής με το μέγεθός τους, δεν προκάλεσαν την
παραμικρή αντίδραση!
To κλίμα που ήδη έχει διαμορφωθεί στη γειτονική χώρα,
φορτίζεται σε διάφορους χρόνους, από αναπάντεχα γεγονότα, όπως λόγου χάρη τον
πρόσφατο θάνατο Κούρδου διαδηλωτή.
Στο σύνολο των ερμηνειών που δίνονται για τα όσα
διαδραματίζονται στην Τουρκία, σημειώνονται κάποια στοιχεία που ίσως
παρουσιάζουν ενδιαφέρον.
Καταρχάς, η οικονομική επιστήμη τονίζει ότι όταν ο άνθρωπος
ικανοποιήσει τις βασικές του ανάγκες, τότε επιδιώκει να καλύψει και κάποιες
ανώτερες. Έτσι, η αύξηση του ΑΕΠ της Τουρκίας από τα 400 δις ευρώ το 2002 στα 780
περίπου δις ευρώ σήμερα, δείχνει ότι σε πολλές αστικές περιοχές, (που
βρίσκονται και στο επίκεντρο των ταραχών) οι κάτοικοι έγιναν πολύ πλουσιότεροι
και μάλιστα σχετικά γρήγορα. Οπότε νέες αξίες περί ελευθερίας και δημοκρατίας
μη Ισλαμικού τύπου, είναι αυτονόητο να αναδειχθούν μετά το γέμισμα του
στομαχιού!
Η ερμηνεία αυτή αν και ρεαλιστική, δεν ικανοποιεί όμως πολύ
κόσμο. Πράγματι, ένα άλλο σύνολο συσσωρευμένων γεγονότων και εξελίξεων, μπορεί
να δώσει πιο πειστικές ερμηνείες για τα όσα συμβαίνουν στην Τουρκία.
-Πρώτο
γεγονός. Αρχίζουμε από τον πόλεμο του Ιράκ του 2003 (της γνωστής επιχείρησης
«Σοκ και Δέος»). Ο νεοεκλεγείς τότε πρωθυπουργός, ο Ταγίπ Ρετζίπ Ερτογκάν, αρνήθηκε
τότε στον Πρόεδρο Μπους τη χρήση των τουρκικών εδαφών εκ μέρους του στρατού των
ΗΠΑ, με σκοπό τη εισβολή των Αμερικανών στο Βόρειο Ιράκ. Η αλλαγή της
στρατηγικής των ΗΠΑ, που επιβλήθηκε από την απόφαση αυτή, στοίχισε χρήματα και
χρόνο, κάτι που δε ξέχασαν οι γνωστές υπηρεσίες της υπερδύναμης.
-Δεύτερο γεγονός. Ενώ στρατηγικά οι ΗΠΑ θέλουν το
Ισραήλ και την Τουρκία, να βρίσκονται στο ίδιο στρατόπεδο, ο Ερτογκάν έχει άλλη
άποψη. Η ρήξη Τουρκίας-Ισραήλ που άρχισε στο Νταβός το 2009, με την αποχώρηση
του Τούρκου πρωθυπουργού, μετά τη σύγκρουσή
του με τον Ισραηλινό πρόεδρο Σ. Πέρεζ, ήταν
η αρχή του τέλους της εν λόγω επιλογής των ΗΠΑ. Αφορμή της ρήξης ήταν η
στρατιωτική επιχείρηση των Ισραηλινών στη Γάζα, που άφησε 1400 Παλαιστίνιους
νεκρούς. Παρά τις πρόσφατες προσπάθειες του Προέδρου Ομπάμα, η ψυχρότητα καλά
κρατεί ανάμεσα στους δυο πρώην συμμάχους. Αυτό όμως ενοχλεί τις ΗΠΑ.
-Τρίτο γεγονός. Οι Αμερικανοί άρχισαν να φλερτάρουν
τον Ερτογκάν, από την περίοδο της τετράμηνης φυλακής του εξαιτίας της δήλωσής του
δεύτερου –ή ορθότερα της απαγγελίας ποιήματος– στις 12 Δεκεμβρίου του 1997, κατά
την οποία οι μιναρέδες θα αποτελούσαν τις λόγχες του Ισλάμ!.
Έψαχναν ενδεχομένως σύμμαχο στο εν δυνάμει πολιτικό
κατεστημένο της Τουρκίας, που θα έλυνε το κουρδικό, σύμφωνα με τα δικά τους
πρότυπα (ένα κράτος με εκπτώσεις εδαφών από τέσσερα όμορα). Και εκεί
διαψεύσθηκαν.
-Τέταρτο γεγονός. Ο Ερτογκάν, μετά τη συμφωνία του
με τη Μόσχα, επέτρεψε τον Ιούνιο του 2007 τη διέλευση του ρωσικού αγωγού South Strean από
τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας. Λίγο μετά τον Ιούνιο του 2009, ανακοίνωσε την
πρόθεσή του για τη δημιουργία αγωγού Σαμψούντας-Τσεϊχάν (700 χιλιομέτρων) μεταφοράς
ρωσικού πετρελαίου που θα κατέληγε στη Μεσόγειο.
Η συγκεκριμένη επιλογή, δε θα ενοχλούσε τους Αμερικανούς
από τη στιγμή που ήταν απόλυτα πεπεισμένοι για δυο πράγματα: Η Τουρκία
παραμένει στο άρμα επιρροής των ΗΠΑ και ότι η είναι ένα σύγχρονο Ισλαμικό
κράτος που μπορεί να παίξει το ρόλο του «Δούρειου Ίππου», για λογαριασμό των
ΗΠΑ, τόσο απέναντι στη Ρωσία όσο και στα κράτη της ευρύτερης περιοχής.
Από την άλλη όμως, πρόσφατες κινήσεις του δίδυμου
Ερτογκάν-Νταβούτογλου, στη Συρία, που
προσκρούουν στη στρατηγική των ΗΠΑ (Βλ. ενίσχυση του μετώπου Αλ Νάσρα, βραχίονα
της Αλ Κάιντα) προσφέρουν ένα πρόσθετο άλλοθι ή αιτία με σκοπό τη μη στήριξη ή
την παρενόχληση του Ερτογκάν.
Τέλος, οι κινήσεις της Τουρκίας, που αποσκοπούν στη
δημιουργία μιας αυτόνομης περιφερειακής δύναμης, με αιχμή του δόρατος ένα νέου τύπου
Νεοθωμανικό δόγμα, φαίνεται ότι αντίκεινται στις επιλογές των ΗΠΑ.
Όλα αυτά ίσως συνθέτουν ένα άλλο μωσαϊκό ερμηνειών για τα
όσα συμβαίνουν και πρόκειται να συμβούν στην Τουρκία.
