συγκέντρωσης να καταγράφεται κατά μήκος του γεωμετρικού άξονα της οδού Αριστοτέλους, μιας λεωφόρου που σχεδιάστηκε το 1918.
Τις γεωγραφικές θέσεις των συναγωγών βάσει της κτηματικής απογραφής του 1918 και συναφών ανέκδοτων τοπογραφικών σχεδίων του αρχείου του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης κατάφερε να προσδιορίσει, μέσα από μελέτη κι έρευνα, ο ιστορικός Ευάγγελος Χεκίμογλου. Πολύτιμη συμβολή στην όλη προσπάθεια είχε η πολιτικός μηχανικός Ελισάβετ Γκαλά- Γεωργιλά, η οποία κι εκπόνησε ένα ζεύγος επάλληλων χαρτών χάρη στους οποίους κατέστη δυνατός ο ακριβής γεωγραφικός προσδιορισμός των συναγωγών.
"Για μένα το σημαντικό είναι ότι μπορεί πλέον κάποιος να βγει στο δρόμο και να πει πως σ' ένα συγκεκριμένο σημείο της πόλης υπήρχε μία συγκεκριμένη συναγωγή.
Για παράδειγμα, υπήρχε μία συναγωγή στο παρκάκι στην οδό Αριστοτέλους, εκεί που διασταυρώνεται με την Εγνατία. Η είσοδος στο παρκάκι ήταν το οικόπεδο της συναγωγής" εξηγεί στο ΑΜΠΕ ο κ. Χεκίμογλου.
Η χρήση των τεκμηρίων της κτηματικής απογραφής και των τοπογραφικών σχεδίων δείχνει ακόμη- μεταξύ άλλων ότι ορισμένες από τις συναγωγές που φαίνεται να αναπτύσσονται κατά μήκος του γεωμετρικού άξονα της Αριστοτέλους βρίσκονταν στο ίδιο σημείο πολύ πριν από τις αρχές του 20ού αιώνα, απηχώντας την εγκατάσταση των διαφόρων κοινοτήτων, που οργάνωσαν οι Εβραίοι ανάλογα με την καταγωγή, την παράδοση και τη γλώσσα.
Τα πλήρη συμπεράσματα της έρευνας θα παρουσιαστεί στο Διεπιστημονικό Συμπόσιο με θέμα "Η Θεσσαλονίκη στις παραμονές του 1912" που διοργανώνει η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, μέσω του Εβραϊκού Μουσείου, στο Κέντρο Ιστορίας, από αύριο, Παρασκευή 21 Σεπτεμβρίου, έως και την Κυριακή 23 Σεπτεμβρίου.
Η πυρκαγιά του 1917, όπως επισημαίνει και ο Ηλίας Μεσσίνας στο βιβλίο του «Οι συναγωγές της Θεσσαλονίκης και της Βέροιας» ήταν «πρωτοφανούς έντασης, κατέστρεψε 129 εκτάρια του κέντρου της πόλης, τις περισσότερες εβραϊκές συνοικίες, αφήνοντας πάνω από 50.000 Εβραίους άστεγους, δέκα ραβινικές σχολές, πέντε γεσιβότ, ένα σεμινάριο, την αρχιραβινεία, τα πέντε σχολεία της Alliance Israelite Universelle και πέντε κοινοτικά σχολεία. Επίσης, καταστράφηκαν 32 συναγωγές, 17 κοινοτικά και 65 ιδιωτικά προσευχητάρια (μιντρασίμ), μαζί με 450 Παπύρους του Νόμου (σεφαρίμ)».
Μετά την πυρκαγιά του 1917, εξηγεί στο ΑΜΠΕ ο κ. Χεκίμογλου, δεν έγινε αυτό που συνέβη ύστερα από άλλες, προηγούμενες πυρκαγιές. Ακολουθήθηκε μία ιδιαίτερη διαδικασία που στηριζόταν στην έννοια του αναδασμού. Οι παλιοί ιδιοκτήτες πήραν ένα χαρτί που λεγόταν κτηματόγραφο, αλλά 9 στους 10 αναγκάστηκαν να το πουλήσουν, αφενός μεν επειδή η πλειονότητα των παλιών οικοπέδων ήταν πολύ μικρά, άρα υπήρχε μεταβολή στην τιμή των νέων, αφετέρου δε επειδή μεσολάβησε ένα διάστημα ορισμένων χρόνων έως ότου καταστεί δυνατή η ανοικοδόμηση στην καμένη περιοχή, με αποτέλεσμα πολλοί να κάνουν χρήση των κτηματογράφων προκειμένου να εξασφαλίσουν τα προς το ζην.
«Όλος ο πληθυσμός μετακινήθηκε. Περίπου το 85% του πληθυσμού αυτής της περιοχής (της περιοχής που κάηκε) ήταν Εβραίοι. Όλες οι εβραϊκές γειτονιές του κέντρου μετατοπίστηκαν σε συνοικίες που οργάνωσε στη δεκαετία του '20 και του '30 η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Μία μεγάλη τέτοια συνοικία κάλυπτε την περιοχή που βρισκόταν ανάμεσα στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο και την οδό Μπότσαρη.
Μία άλλη εβραϊκή συνοικία έγινε στου Βότση, την οποία έκαψαν οι εθνικιστές της εποχής, το 1931. Ηταν ο συνοικισμός Κάμπελ. Είχαμε επίσης συνοικίες στο Βαρδάρη και μία άλλη προς τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Αντίστοιχα, οι συναγωγές μεταφέρθηκαν σ’ αυτές τις περιοχές» περιγράφει ο κ. Χεκίμογλου.
Ήδη, το 1919, σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία, οι περισσότερες συναγωγές είχαν επανιδρυθεί σε νέες τοποθεσίες και παρά το γεγονός ότι ανεγέρθηκαν μακριά από τις αρχικές τους τοποθεσίες, οι πιο πολλές διατήρησαν τα ονόματα αυτών που καταστράφηκαν από την πύρινη λαίλαπα.
Οι συναγωγές που δεν καταστράφηκαν πλήρως στην πυρκαγιά του 1917 χρησιμοποιήθηκαν- με μικρές παρεμβάσεις- για να στεγάσουν τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Χεκίμογλου, ενάμισι χρόνο μετά την πυρκαγιά περίπου 20.000 Εβραίοι πυροπαθείς εξακολουθούσαν να μένουν σε συναγωγές και αντίσκηνα. Ωστόσο, όταν άρχισε η ανοικοδόμηση της καμένης περιοχής, συμπαρέσυρε και τα κτίσματα των συναγωγών.
Βάσει της καταγραφής που έγινε στο πλαίσιο της έρευνας που εκπόνησε ο κ.
Χεκίμογλου, προέκυψε ακόμη- μεταξύ άλλων- το συμπέρασμα ότι ποσοστό άνω του 10% του εδάφους του κέντρου της Θεσσαλονίκης ανήκε την υπό μελέτη εποχή στην Ισραηλιτική Κοινότητα (συναγωγές, κοινοτικά κτίρια κ.λπ.).
Επίσης, ένα άλλο χρήσιμο συμπέρασμα ήταν ότι παλαιότερος πυρήνας της συγκέντρωσης γης της εβραϊκής κοινότητας της πόλης φαίνεται να είναι η περιοχή που ήταν ανάμεσα στο σημερινό Καπάνι και την οδό Βασιλέως Ηρακλείου.
News Room «Κέρδος» με πληροφόρηση από το ΑΠΕ - ΑΜΠ
