Η διαφθορά και η σπατάλη, που είναι κι αυτή ένα είδος διαφθοράς, πέρα από τα άμεσα οφέλη που πρόσφερε στους διεφθαρμένους, αξιοποιήθηκε και ως ερμηνεία για την οικονομική κρίση. Με ένα
σμπάρο δυο τρυγόνια! Αξιοσημείωτο είναι πως αυτοί που ήταν διεφθαρμένοι, αυτοί ακριβώς προβάλλουν αυτή την ερμηνεία, πως για την κατάσταση που βρισκόμαστε φταίει η διαφθορά. Αυτό μάλλον θα έπρεπε να το περιμένουμε, αυτό ξέρουν, αυτό λένε! Δεν λείπουν βέβαια και αυτοί που το προβάλουν επειδή το άκουσαν στην τηλεόραση! Έψαξαν λοιπόν παντού, σε όλη τη χώρα και σε όλα τα επαγγέλματα, βρήκαν όπως είναι φυσικό διάφορες βολικές περιπτώσεις, γενίκευσαν και την έδωσαν την ερμηνεία τους. Τους δημοσίους υπαλλήλους τους είπαν βολεμένους, τους πολιτικούς τους είπαν μιζαδόρους, τους βουλευτές τους είπαν τριακόσιους απλά για να τους βάλουν όλους μαζί, τους μικρούς και μεσαίους τους είπαν λαμόγια, τους εργαζόμενους τους είπαν συντεχνίες και όλους γενικά τους είπαν τεμπέληδες ή άχρηστους. Μόνο τους μεγάλους επιχειρηματίες και τα μονοπώλια άφησαν στο απυρόβλητο και ας μετέφεραν τις επιχειρήσεις τους στα Βαλκάνια και μάλιστα με ενισχύσεις να το κάνουν για να κυριαρχήσουν υποτίθεται κι εκεί και ας έβγαλαν τα χρήματά τους στις ελβετικές τράπεζες και ας σταμάτησαν να κάνουν επενδύσεις και ας ισοπεδώθηκαν οι εργασιακές σχέσεις προς όφελός τους. Με τα «στοιχεία» που προσκόμισαν λοιπόν έβγαλαν αβίαστα και το συμπέρασμα που ήθελαν να βγάλουν. Αν δεν ήμασταν έτσι διεφθαρμένοι, όλοι μαζί τα φάγαμε, δεν θα είχαμε πρόβλημα! Φυσικά όπως κάνουν πάντα οι ψεύτες και οι εκβιαστές ποτέ δεν μπήκαν στον κόπο να δώσουν ποσοτικά στοιχεία για τους ισχυρισμούς τους και απλά κάνουν τις γενικεύσεις που τους βολεύουν. Ποτέ δεν είπαν για παράδειγμα πόσοι και ποιοι δημόσιοι υπάλληλοι διορίστηκαν χωρίς να χρειάζονται, πόσα παραπάνω έδιναν στον κάθε μισθό και στην κάθε σύνταξη χαριστικά, από τα δανεικά, πόσο πιο κάτω έπρεπε να είναι οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα για να μπορέσουν να επιβιώσουν και οι εργοδότες που οι άμοιροι είχαν τις επιχειρήσεις τους μόνο και μόνο για να αμείβουν τις συντεχνίες και όχι για τα κέρδη! Και μόνο από αυτό το γεγονός, να μη δίνουν ποσοτικά στοιχεία για να τεκμηριώσουν τους ισχυρισμούς τους, προκύπτει αβίαστα πως ο σκοπός τους δεν είναι να αποκαλύψουν την αλήθεια, αλλά να μας εξαπατήσουν με την «ερμηνεία» τους και να κρύψουν πως το πρόβλημα της χώρας, όπως και όλων των χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στον κόσμο, οφείλεται στο σύστημα, δηλαδή στον καπιταλισμό και την καπιταλιστική κρίση, και πως και η διαφθορά κι αυτή στο σύστημα οφείλεται και όχι στην ανθρώπινη φύση ή στο ποιόν του Έλληνα!
Αυτή η συζήτηση για τη διαφθορά φέρνει στο προσκήνιο μια άλλη γενικότερη συζήτηση. Πού οφείλεται η διαφθορά; Γιατί πολλοί άνθρωποι λειτουργούν έτσι, ενώ άλλοι αλλιώς; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά κινούνται σε δύο κατευθύνσεις. Αυτοί που τη διαφθορά την αξιοποιούν ως ερμηνεία της κρίσης την έχουν έτοιμη την απάντηση: η διαφθορά οφείλεται στην ανθρώπινη φύση, έτσι είναι ο άνθρωπος, και μάλιστα πολλοί το εξειδικεύουν ακόμα περισσότερο ισχυριζόμενοι πως φταίει το ποιόν του Έλληνα, ενώ οι άλλοι λαοί και δη οι Ευρωπαίοι είναι εντάξει. Φυσικά μας λένε και τι πρέπει να γίνει και πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα: πρέπει να αλλάξει ο άνθρωπος ή στην άλλη εκδοχή, πρέπει να διορθωθεί ο Έλληνας, πρέπει να γίνουμε άνθρωποι και ει δυνατόν ευρωπαίοι!
Όμως υπάρχει και μια άλλη ερμηνεία της διαφθοράς: τον άνθρωπο τον διαμορφώνουν οι συνθήκες και η αντικειμενική πραγματικότητα που υπάρχει γύρω του και επομένως η συμπεριφορά μας και η δράση μας προκύπτει από τις συνθήκες και την πραγματικότητα αυτή. Οι σύγχρονες κοινωνίες στις οποίες βρισκόμαστε και κινούμαστε είναι καπιταλιστικές. Η κινητήρια δύναμη της δράσης των ανθρώπων είναι η επιδίωξη του κέρδους, η δυνατότητα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο αποδεκτή και κατοχυρωμένη. Ακόμα και ο εργάτης θα πρέπει να ελπίζει πως θα μπορέσει κάποτε κι αυτός να γίνει μεγάλος επιχειρηματίας για να κερδίσει επιτέλους κι αυτός πολλά! Στον καπιταλισμό λοιπόν αυτό που καθορίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων είναι η θέλησή τους να βγάζουν όσο γίνεται περισσότερα, και αυτό είναι η αιτία των εκτεταμένων φαινομένων διαφθοράς που παρατηρούνται! Δηλαδή οι άνθρωποι δεν κάνουν τη δουλειά τους για να παράγουν και να ζήσουν, αλλά για να βγάλουν όσο γίνεται περισσότερα. Όμως στον καπιταλισμό υπάρχει μια μεγάλη αντίφαση που δημιουργεί μια μεγάλη αντίθεση. Ενώ η παραγωγή έχει κοινωνικό χαρακτήρα, τα προϊόντα της παραγωγής ανήκουν στην κυρίαρχη τάξη, τους καπιταλιστές. Με άλλα λόγια άλλοι παράγουν και άλλοι ιδιοποιούνται το προϊόν της εργασίας. Αυτή η αντίφαση σημαίνει πως εκτός από την κυρίαρχη θέληση να βγάλει κανείς περισσότερα ιδιοποιούμενος των προϊόν της εργασίας των άλλων, αναπτύσσεται αντικειμενικά η συνείδηση πως ο άνθρωπος πρέπει να δουλεύει, να παράγει και να προσφέρει για να ζήσει και όχι για να πλουτίσει. Η συμπεριφορά που πηγάζει από μια τέτοια κοινωνική συνείδηση ταιριάζει σε μια κοινωνία όπου κανείς δεν ιδιοποιείται τον πλούτο που παράγεται, μια κοινωνία όπου δουλεύεις για να ζήσεις και να καλύψεις τις πολύπλευρες ανάγκες σου και όχι για να πλουτίσεις! Αυτό είναι η σοσιαλιστική κοινωνία! Με την έννοια αυτή το διεφθαρμένο συνάδει με τον καπιταλισμό, ενώ το ηθικό συνάδει με τον σοσιαλισμό!
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα πολύ γνωστό και πολυσυζητημένο στο κόσμο της «διαφθοράς», τα φάρμακα και τους γιατρούς. Όταν υπάρχουν μεγάλες εταιρίες φαρμάκων που έχουν χρήματα για να πληρώσουν, έχουν τα ίδια τα φάρμακα που τους έδωσε η επιστήμη, έχουν τα επιτελεία που σχεδιάζουν και ξανασχεδιάζουν πώς θα βγάλουν περισσότερα χρήματα, έχουν τη δυνατότητα να απευθύνονται στους γιατρούς, να τους τάζουν προμήθεια, χρήματα και δώρα αν γράψουν τα δικά τους φάρμακα στις συνταγές και επιπλέον έχουμε και τους ίδιους τους γιατρούς που η ιατρική είναι το επάγγελμά τους και όταν πας να σε γιατρέψουν αυτό που έχουν αυτονόητα στο μυαλό τους είναι πώς θα βγάλουν περισσότερα από σένα, δηλαδή η ιατρική είναι ένας τρόπος να βγάζεις χρήματα, όταν λοιπόν είναι έτσι τα πράγματα, δηλαδή έχουμε καπιταλισμό, δηλαδή όλα δουλεύουν για το κέρδος, τι μπορούμε να περιμένουμε πως θα γίνει; Είναι συνετό να ζητάμε από τους γιατρούς και όλους τους άλλους που έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν, να είναι ακέραιοι και να μη χρηματίζονται όταν έχουμε καπιταλισμό; Αφού αυτό τους συμφέρει να κάνουν, αυτό κάνουν. Στη δραστηριότητά τους ως γιατροί έχουν ένα ισχυρό κίνητρο που λειτουργεί συνεχώς σε κάθε τους δράση, σε κάθε ασθενή, να βγάλουν όσο γίνεται περισσότερα! Μπορούμε να περιμένουμε πως δεν θα το κάνουν; Κι αν επιμείνουμε να τους εγκαλούμε στην «τιμιότητα», θα γυρίσουν και θα μας πουν πως θέλουν κι αυτοί να βοηθήσουν τα παιδιά τους, να τα βοηθήσουν να μορφωθούν όσο γίνεται καλύτερα ή να τους αφήσουν ένα σπίτι και γιατί όχι και ένα εξοχικό ή ότι περισσότερο μπορούν για να τα βγάλουν πέρα κι αυτά μέσα στον σκληρό κόσμο που ζούμε όπου ο καθένας για να διασφαλιστεί πρέπει να φροντίσει να βγάλει περισσότερα! Υπάρχει απάντηση σ’ αυτό το επιχείρημα όταν κι εμείς στη δική μας τη δουλειά στο βαθμό που μας δίνεται η δυνατότητα εξωθούμαστε να κάνουμε ακριβώς το ίδιο που κάνουν και οι γιατροί; Επομένως στις συνθήκες που διαμορφώνονται στον καπιταλισμό η κυρίαρχη συμπεριφορά των γιατρών είναι αυτή και όσοι γιατροί δεν συμπεριφέρονται έτσι, απλά δεν υποτάσσονται στη λογική του συστήματος και η συμπεριφορά τους συνάδει με μια κοινωνία που δεν κινείται για το κέρδος, αλλά για την κάλυψη των πολύπλευρων αναγκών των ανθρώπων! Όσο επικρατεί το καπιταλιστικό σύστημα, επικρατεί και το κυνηγητό του κέρδους, να βγάλουμε όσο γίνεται περισσότερα, και κατά συνέπεια όταν θα ανατραπεί ο καπιταλισμός θα επικρατήσει και η εργασία για την κάλυψη των αναγκών. Το θέμα δηλαδή είναι να εξαλειφθεί η δυνατότητα για διαφθορά και όχι να διαπλάσεις τον άνθρωπο ώστε να μη διαφθείρεται όταν οι συνθήκες είναι τέτοιες που τον διαφθείρουν. Στον καπιταλισμό η πηγή της διαφθοράς στην υγεία είναι οι εταιρίες φαρμάκων και η ιατρική ως μηχανισμός πλουτισμού και όχι οι διεφθαρμένοι άνθρωποι. Επομένως το πρόβλημα είναι στο σύστημα.
Και στις άλλες χώρες τα ίδια γίνονται και μπορεί να είναι και χειρότερα, απλά ανάλογα με τη χώρα και τις επιμέρους καταστάσεις μπορεί η διαφθορά να εκδηλώνεται με άλλους τρόπους και να μην μπορούν να γίνουν εύκολα συγκρίσεις. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη φοροδιαφυγή. Είναι γνωστό πως πριν από κάμποσους μήνες η Γερμανία έκανε συμφωνία με τις ελβετικές τράπεζες να πάρει τους φόρους των καταθέσεων των χρημάτων που είχαν οι «ακέραιοι» και «αδιάφθοροι» γερμανοί κατατεθειμένα σ’ αυτές με τον όρο πως δεν θα αναζητούσε ποτέ τα ονόματα των φοροφυγάδων. Αν ήταν λίγα τα λεφτά θα το έκαναν θέμα για να το μάθουμε όλοι;
Ο άνθρωπος είναι αυτό που είναι και αλλάζει προσαρμοζόμενος σ’ αυτά που βρίσκει γύρω του. Είναι ουτοπικό να θέλεις να αλλάξεις τον άνθρωπο ερήμην των καταστάσεων που αντιμετωπίζει. Αυτό που μπορείς να αλλάξεις είναι το σύστημα, να αντικαταστήσεις το σάπιο, τον καπιταλισμό, και να οικοδομήσεις το νέο, το σοσιαλισμό, αντιμετωπίζοντας τα όποια νέα προβλήματα προκύψουν, έχοντας όμως σύμμαχο τη νέα κατάσταση που ευνοεί την εξάλειψη της διαφθοράς και φυσικά τη γενικότερη πρόοδο και αξιοποιώντας την εμπειρία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στον εικοστό αιώνα!
Προκόπης Κωφός
Τμήμα Χημείας ΑΠΘ
