Του Βαγγέλη Δ. Τσιμούρα*
Στα πλαίσια της διαπραγμάτευσης της ελληνικής κυβέρνησης με τους εταίρους εισήχθη στον δημόσιο διάλογο μια καινούρια, ενδιαφέρουσα πτυχή: Η επίκληση
στους «ιδρυτικούς πατέρες» της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή κατά το σαξονικότερο στους founding fathers.
στους «ιδρυτικούς πατέρες» της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή κατά το σαξονικότερο στους founding fathers.
Η επίκληση αυτή, συχνότατη στην αμερικανική πολιτική ζωή, δεν έβρισκε μέχρι τώρα ιδιαίτερο έρεισμα στην ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, τουλάχιστον με την βορειοατλαντική χρήση της. Ωστόσο, ο Έλληνας Πρωθυπουργός, οι υπουργοί του αλλά και φίλα προσκείμενα μέσα επικαλούνται πολύ συχνά τους ιδρυτές της Ένωσης ή ακριβέστερα επικαλούνται τις Αρχές υπό τις οποίες ιδρύθηκε, φορείς των οποίων ήταν οι ιδρυτικοί πατέρες. Ειδικές αναφορές στο ρόλο εκάστου «ιδρυτικού πατρός» στη διαμόρφωση της ιστορίας της χώρας του , όπως για παράδειγμα ο ρόλος του Αντενάουερ στα γεγονότα της 17ης Ιουνίου του 1953, παρέλκουν ίσως ως κουραστική περιπτωσιολογία.
Αντίστοιχα, στα καθ’ ημάς, η αναφορά στο ρόλο του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην υπόθεση Λαμπράκη και τις εξορίσεις χιλιάδων πολιτών, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «μικροπολιτική» και σίγουρα αντίθετη στο επιβαλλόμενο πνεύμα εθνικής ομοψυχίας. Ωστόσο, αν οι πρωταγωνιστές εκφεύγουν προς το παρόν εκτενέστερης κριτικής αναφορικά με τον βίο και την πολιτεία τους, με τις Αρχές τους, τις ιδρυτικές αρχές της ΕΟΚ (μετέπειτα Ευρωπαϊκής Ένωσης) δεν μπορεί να συμβεί το ίδιο.
Τα ιδρυτικά κείμενα της Ένωσης βρίθουν από αναφορές, άλλοτε ευθείες, άλλοτε έμμεσες στις αρχές του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, του πνευματικού εκείνου κινήματος που γεννήθηκε στον ευρωπαϊκό χώρο και επικράτησε στα τέλη του 17ου και τις αρχές του 18ου αιώνα.
Αποτίμηση ενός πνευματικού κινήματος δεν μπορεί να γίνει χωρίς αυτό να τοποθετηθεί στο χωροχρονικό του πλαίσιο αλλά και στις συνθήκες που το γέννησαν. Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός και το άλμα που συνετελέσθη μέσω αυτού στις τέχνες, τα γράμματα, την κοινωνική-πολιτική θεωρία και τις θετικές επιστήμες ήταν αποτέλεσμα ή καλύτερα αντανάκλαση των υπό διαμόρφωση την εποχή εκείνη νέων σχέσεων παραγωγής, της ανόδου της αστικής τάξης προς την τελική της επικράτηση. Η οικονομική δύναμη της νέας (τότε) τάξης που έρχονταν στο ιστορικό προσκήνιο έπρεπε να διοχετευτεί στην κοινωνία κατάλληλα πολιτικά, να θεμελιωθεί κοινωνικά.
Σήμερα, σχεδόν 250 χρόνια από τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, δεν θα επικαλεστούμε την περίφημη ρήση του Τσου Εν Λάι για το ότι «είναι νωρίς να μιλήσουμε». Η αστική τάξη επικράτησε ολοκληρωτικά τόσο στο επίπεδο της οικονομίας όσο και στο επίπεδο των ιδεών, αν εξαιρέσουμε τη βαθιά ρωγμή που δημιούργησε για 70 και πλέον χρόνια η ρωσική επανάσταση. Ωστόσο, αν πριν από 250 χρόνια ήταν φορέας του καινούριου στην κοινωνική εξέλιξη, σήμερα όχι μόνο έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό της ρόλο, αλλά αποτελεί τροχοπέδη στην περαιτέρω εξέλιξη της κοινωνίας: Οι παραγωγικές δυνάμεις, ειδικά μετά την επιστημονοτεχνική επανάσταση, ασφυκτιούν στις υφιστάμενες παραγωγικές σχέσεις, οι πόλεμοι και οι κρίσεις εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα, η λιτότητα είναι καθημερινό φαινόμενο που ήρθε για να μείνει ακόμα και στις «αναπτυγμένες κοινωνίες».
Οι ιδρυτικές αρχές της Ε.Ε. είναι εδώ και είναι κυρίαρχες. Πολιτικά, πολιτισμικά, ιδεολογικά. Και θα συνεχίσουν να είναι κυρίαρχες όσο ο νέος φορέας της κοινωνικής εξέλιξης, η εργατική τάξη, μένει στο παρασκήνιο του κοινωνικού γίγνεσθαι, όσο δεν μετατρέπεται «από τάξη αφ εαυτή σε τάξη για τον εαυτό της». Και αυτή τη διαδικασία, που θα απελευθερώσει πλατιές μάζες και θα τις θέσει στο κοινωνικό προσκήνιο, ώστε να γυρίσουν τις στρόφιγγες της Ιστορίας, κανείς και τίποτα δεν θα μπορεί να την ανασχέσει. Ούτε καν αυτή η επίκληση στους ιδρυτικούς πατέρες…
*Ο Βαγγέλης Τσιμούρας είναι δικηγόρος, απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ
