Είναι φανερό πως υπάρχουν πολλοί δρόμοι και πολλές επιλογές στη χάραξη της πολιτικής που θα ακολουθηθεί στα πλαίσια μιας οποιασδήποτε εξουσίας. Η κάθε μία όμως από αυτές τις
πολιτικές δεν χαράσσεται κατά το δοκούν στη βάση θελήσεων ή κάποιου κυρίαρχου ή μη ρεύματος οικονομικής σκέψης ερήμην των δεδομένων της πραγματικότητας, ούτε αξιολογείται με βάση το κριτήριο της ορθότητάς της ή της δικαιοσύνης που εξασφαλίζει. Επιλογές υπάρχουν πολλές, γιατί υπάρχουν διαφορετικά και πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενα συλλογικά συμφέροντα και από το κάθε επιμέρους συμφέρον προκύπτει και μια διαφορετική επιλογή πολιτικής που θα προωθήσει και θα ενισχύσει το συμφέρον αυτό. Ακόμα και όταν η πολιτική που επιλέγεται είναι προϊόν συμβιβασμών, πάλι συμφέροντα φυσικά προωθούνται. Τα διάφορα ρεύματα οικονομικής σκέψης στη βάση συγκεκριμένων συμφερόντων αναπτύσσονται κι αυτά και όταν χαράσσεται μια πολιτική συγκεκριμένα συμφέροντα λαμβάνονται υπόψη και στη βάση των συμφερόντων αυτών επιλέγεται και η οικονομική ανάλυση που τα υπηρετεί. Με άλλα λόγια, δεν κυβερνούν οι οικονομολόγοι με τις θεωρίες τους, απλά αξιοποιείται κατά τη χάραξη της όποιας πολιτικής επιλέγεται η θεωρητική-επιστημονική επεξεργασία που έχουν κάνει!
Συγκεκριμένα, στις καπιταλιστικές κοινωνίες υπάρχουν τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των καπιταλιστών, ποιος θα πουλήσει και ποιος θα επικρατήσει του ανταγωνισμού, και τα συμφέροντα των εργαζομένων. Οι διάφορες πολιτικές που χαράσσονται και ακολουθούνται δεν μπορεί παρά να εκφράζουν κάποια από αυτά τα συγκεκριμένα συμφέροντα. Για παράδειγμα η επιλογή της ένταξης της χώρας μας στην τότε ΕΟΚ εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του μεγάλου κυρίως ελληνικού κεφαλαίου που είχε ανάγκη να ξεφύγει από τα στενά εθνικά πλαίσια μέσα στα οποία ασφυκτιούσε, για να προοδεύσει και να προστατευτεί μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο με απεριόριστες για τα μέτρα του δυνατότητες. Οι αστοί πολιτικοί δεν έκαναν τίποτα παραπάνω από το να προωθήσουν αυτά τα συμφέροντα χαράζοντας την πολιτική της εισόδου στη νυν Ευρωπαϊκή Ένωση και υλοποιώντας στη συνέχεια τις πολιτικές που απορρέουν από τη συμμετοχή σ’ αυτόν τον οργανισμό. Αν σκεφτούμε όμως πως με την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση επήλθε έστω μερικώς αποβιομηχάνιση της χώρας, για παράδειγμα από τα τέσσερα εργοστάσια λιπασμάτων που υπήρχαν έμεινε μόνο το ένα, καταλαβαίνουμε πως κάποιοι έχασαν από την ένταξη. Οι εργαζόμενοι έχασαν σίγουρα, γιατί ακόμα και εντελώς στενά να το δούμε το θέμα κάποιοι έχασαν τη δουλειά τους. Οι καπιταλιστές που είχαν τα εργοστάσια που έκλεισαν δεν είναι βέβαιο πως έχασαν, χωρίς να αποκλείεται κι αυτό το ενδεχόμενο, γιατί τα κεφάλαιά τους και τις επιχειρήσεις τους ίσως τα μετέφεραν σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στην «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» στην οποία όπως είναι γνωστό επενδύονται σημαντικά ελληνικά κεφάλαια και ίσως εκεί να κέρδισαν περισσότερα!.
Επομένως οι δρόμοι και οι πολιτικές που επιλέγονται προκύπτουν ως ανάγκη για να εξυπηρετηθούν συγκεκριμένα συμφέροντα και δεν πρέπει να παραβλέπουμε πως όποια συμφέροντα και να επιλεγούν θα θιγούν κάποια άλλα λόγω της ανταγωνιστικής φύσης του συστήματος.
Η πολιτική που προωθείται κεντρικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ασκείται φυσικά και στη χώρα μας είναι η πολιτική της «ανάπτυξης», της «ανταγωνιστικότητας» και της νομισματικής ενοποίησης. Η πολιτική αυτή είναι προϊόν επεξεργασίας δεκαετιών, Μάαστριχ, Λισαβόνα και λοιπά, και προέκυψε ως αναγκαιότητα για να ανταποκριθεί αποτελεσματικά η Ευρωπαϊκή Ένωση στα νέα δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά ήταν η ανατροπή του σοσιαλισμού στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, που είχε ως συνέπεια την είσοδο νέων αγορών και νέων ανταγωνιστών στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, η άνοδος ή η επικείμενη άνοδος των ανερχόμενων χωρών, Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και λοιπές, που παράγουν ιδιαιτέρως ανταγωνιστικά προϊόντα σε όλους τους τομείς της παραγωγής πλην κάποιων κλάδων υψηλής τεχνολογίας με αποτέλεσμα να πιέζονται επικίνδυνα τα μονοπώλια των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών και τέλος η επικείμενη και αναμενόμενη καπιταλιστική κρίση.
Φυσικά όταν μιλούν για «ανάπτυξη» δεν εννοούν την ανάπτυξη μιας χώρας και του λαού της, εννοούν αποκλειστικά την ανάπτυξη των εταιριών και των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων και όταν μιλούν για «ανταγωνιστικότητα» εννοούν πως τα κέρδη των εταιριών και των μονοπωλίων θα είναι όσο το δυνατόν αυξημένα ή πως σε περίοδο κρίσης του καπιταλισμού δεν θα περιοριστούν. Αυτό γίνεται πιο φανερό αν σκεφτεί κανείς πως χώρες σαν την Κίνα που έχουν προς το παρόν θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης και αύξησης του ΑΕΠ θεωρούνται υποδείγματα ανάπτυξης! Έτσι εννοούν την ανάπτυξη! Αυτή την ανάπτυξη επιδιώκουν και για την Ευρωπαϊκή Ένωση, ανεξάρτητη εντελώς από την ευημερία, την πρόοδο και την ανάπτυξη των εργαζομένων! Και ακόμα χειρότερα, η «ανάπτυξή» τους έχει ως απαραίτητο στήριγμα την εξαθλίωση των εργαζομένων, γιατί βασίζεται στη μέγιστη δυνατή συρρίκνωση των μισθών, των συντάξεων και των κοινωνικών παροχών και στην ανατροπή των εργασιακών σχέσεων, με σκοπό την ενίσχυση των κερδών και της ανταγωνιστικότητας των μονοπωλίων, καθώς και στη συρρίκνωση του δημόσιου τομέα με σκοπό τη μεταφορά κερδοφόρων και κρίσιμων τομέων της οικονομίας στα μονοπώλια και τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους για να αξιοποιήσουν συσσωρευμένα κεφάλαια που δεν μπορούν να επενδυθούν σε άλλους τομείς γιατί δεν μπορούν να αποφέρουν κέρδη λόγω της καπιταλιστικής κρίσης. Σε ποιον θα πουλήσουν αυτά που θα παρήγαγαν με τις νέες επενδύσεις που θα έκαναν; Φταίει η γραφειοκρατία, η υψηλή φορολογία και οι μεγάλοι μισθοί που δεν κάνουν επενδύσεις οι καπιταλιστές; Μήπως φταίει πως όσα θα παράγουν με τις νέες επενδύσεις δεν θα μπορέσουν να πουληθούν; Μήπως γι αυτό αναζητούν τη σιγουριά των κερδών από τις ήδη υπάρχουσες δημόσιες επιχειρήσεις και γι αυτό θέλουν να τις αγοράσουν και χαράχτηκε η πολιτική των αποκρατικοποιήσεων;
Τούτων δοθέντων για να προτείνει κανείς σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση μια πολιτική διαφορετική αυτής που ασκείται, που είναι προϊόν επεξεργασίας δεκαετιών με συγκεκριμένους και εύλογους από τη σκοπιά των μονοπωλίων στρατηγικούς στόχους, πρέπει να εξηγήσει ποια συμφέροντα θα υπηρετεί αυτή η άλλη πολιτική. Από την πλευρά μου αδυνατώ να εντοπίσω τέτοια διαφορετικά συμφέροντα στη σημερινή κατάσταση! Η πολιτική που ασκείται σήμερα και η οποία αξιοποιεί την εξαθλίωση των εργαζομένων ως μέσου για την επιτυχία της, εκφράζει τα συμφέροντα του μεγάλου μονοπωλιακού κεφαλαίου, που κυριαρχεί απόλυτα στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Ποια άλλα συμφέροντα θα τα υποσκελίσουν και θα επιβάλουν αυτή την άλλη πολιτική; Μήπως θα πρότεινε κανείς μια πολιτική που θα υπηρετεί τα συμφέροντα των εργαζομένων; Αυτό είναι αδύνατο! Ξεφεύγει από τις δυνατότητες των αστικών κυβερνήσεων να χαράσσουν τέτοιες πολιτικές! Δεν μπορούν με κανένα τρόπο και κανένα θεσμικό πλαίσιο να επιβάλουν για παράδειγμα αυξήσεις μισθών, προσλήψεις ή επενδύσεις στις εταιρίες. Μέτρα όπως ο επιλεκτικός προστατευτισμός ίσως να φαίνεται πως μπορεί να λύσουν κάποια προβλήματα, αλλά είναι βέβαιο πως θα δημιουργήσουν άλλα, θα θίξουν μεγάλα συμφέροντα όπως αυτά των πολυεθνικών και φυσικά την επιλεκτική προστασία θα αρχίσουν να την εφαρμόζουν όλοι και το μέτρο θα έχανε την αξία του. Το γεγονός πως εφαρμόζονται τέτοια μέτρα στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως και η εκτύπωση χρήματος, δεν σημαίνει πως μπορούν να εφαρμοστούν και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μάλλον αν μπορούσαν να εφαρμοστούν για να ικανοποιήσουν κάποια συμφέροντα θα είχαν ήδη εφαρμοστεί, και σε κάθε περίπτωση τέτοια μέτρα δεν μπορούν να συσχετιστούν με την αυξανόμενη εξαθλίωση των εργαζομένων και να την αποτρέψουν.
Η απειλή της ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος, είναι ένας παράγοντας που θα μπορούσε να επιβάλει την αλλαγή πολιτικής υπέρ των εργαζομένων, για να χάσουν τα καπέλα και όχι τα κεφάλια όπως έλεγε ο Ρούσβελτ στους καπιταλιστές της Αμερικής μετά την κορύφωση της κρίσης του 1929, όταν παραπονιόνταν για κάποιες ευνοϊκές ρυθμίσεις υπέρ των συνδικάτων σε νόμους για το συνδικαλισμό, αλλά προς το παρόν αυτή την απειλή δεν την βλέπουν. Την έβλεπαν όσο υπήρχε το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, που η ύπαρξή του έδινε κάποιες δυνατότητες αποσκίρτησης χωρών από το καπιταλιστικό σύστημα και σ’ αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η σχετική ευημερία που έζησαν οι λαοί της Ευρώπης μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Θα την έβλεπαν ίσως στην περίπτωση εκλογικής ανόδου του ΚΚΕ για παράδειγμα εδώ στην Ελλάδα, ενός κόμματος που αμφισβητεί το καπιταλιστικό σύστημα και παλεύει για την ανατροπή του.
Επομένως αυτή η πολιτική που προωθείται σήμερα δεν φαίνεται να μπορεί να αλλάξει στην ουσία της. Η εξαθλίωση στις συνθήκες της βαθιάς καπιταλιστικής κρίσης είναι κοινός παρονομαστής σε όλες τις ενδεχόμενες πολιτικές στα πλαίσια του συστήματος, γιατί τα μονοπώλια ανταγωνίζονται μεν μεταξύ τους, αλλά στον ανταγωνισμό με τους εργαζόμενους ομονοούν απολύτως και από την εξαθλίωση περιμένουν όχι απλά να κερδίσουν πολλά ή και περισσότερα αντιμετωπίζοντας προσωρινά την καπιταλιστική κρίση, αλλά και να ανταποκριθούν επιτυχώς στην επέλαση των φτηνών προϊόντων των ανερχόμενων χωρών και να διευκολύνουν τη διάθεση των δικών τους προϊόντων. Με άλλα λόγια ποια είναι εκείνα τα συμφέροντα και εκείνη η μερίδα καπιταλιστών ή γενικότερα αστικών δυνάμεων και ποια ισχύ έχουν με την οποία θα μπορούσαν να συμμαχήσουν οι εργαζόμενοι για να επιβληθεί μια πολιτική συμβιβασμού με την οποία θα απέφευγαν την εξαθλίωσή τους; Αν υπάρχουν αυτές οι δυνάμεις και τα αντίστοιχα συμφέροντα, ας υποδειχτούν! Προς το παρόν πάντως δεν υπάρχουν τέτοιες δυνάμεις, μόνο υποκριτικές ευχές υπάρχουν για να μην εξαθλιωθούν οι εργαζόμενοι.
Αν οι εργαζόμενοι μπορούσαν να επιβάλουν μια πολιτική υπέρ των δικών τους συμφερόντων χωρίς τη συμμαχία με τμήματα της αστικής τάξης ποια θα ήταν αυτή; Τι πρέπει να κάνουν; Ο καπιταλισμός διανύει τη μεγαλύτερη και βαθύτερη κρίση που είχε ποτέ και δεν φαίνεται να είναι δυνατό ένα οριστικό ξεπέρασμά της, εκτός και αν γίνει ένα μεγάλο μακελειό για να αρχίσει η ανάπτυξη από τα ερείπια του πολέμου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει να χάσει την ισχύ της και να περάσει στο περιθώριο. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες και τα αδιέξοδα του καπιταλιστικού συστήματος οι λαοί της Ευρώπης θα πρέπει να επιλέξουν, είτε την είσοδο στον καπιταλιστικό μεσαίωνα που επέρχεται και μια ζωή στην εξαθλίωση χωρίς αξιοπρέπεια ή την ανατροπή του καπιταλισμού, την πηγή όλων των δεινών τους, και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού!
Και ερχόμαστε στο μέγα ερώτημα, τι πρέπει να κάνουν οι λαοί, τι κοινωνία πρέπει να οικοδομήσουν ανατρέποντας τον καπιταλισμό; Η απάντηση φυσικά δεν είναι δική μου, απλά μπορώ να αναφέρω κάποια βασικά χαρακτηριστικά της σοσιαλιστικής κοινωνίας που θα οικοδομηθεί.
Το βασικό σε μια κοινωνία είναι η εργασία των ανθρώπων για την παραγωγή και την κάλυψη των αναγκών τους. Στον καπιταλισμό η παραγωγή γίνεται άναρχα και ανταγωνιστικά και έχει σαν σκοπό το κέρδος. Αυτόν τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής θα ανατρέψει η εξουσία των εργαζομένων και στη θέση της θα βάλει την κεντρικά σχεδιασμένη παραγωγή με πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης με σκοπό τη διευρυμένη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Αυτή είναι η ουσία! Τίποτα παραπάνω, τίποτα παρακάτω! Όλα τα επιμέρους που θα αλλάξουν, κοινωνικοποίηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, κοινωνικοποίηση της γης, κατάργηση της δυνατότητας εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, εργασία, παιδεία, ολόπλευρη συμμετοχή στον πολιτισμό για όλους και άλλα, απορρέουν από αυτή τη βασική αρχή. Όλα τα υπόλοιπα, πώς θέλει να ζήσει ο καθένας, τι θέλει να κάνει, αν θα πιστεύει η δεν θα πιστεύει, πώς θα σκέφτεται, είναι δική του υπόθεση και δεν έχει λόγο κανένας να τον ενοχλήσει και να του επιβάλει οτιδήποτε, απλά η ανατροπή του καπιταλισμού και η οικοδόμηση και η κυριαρχία του σοσιαλιστικού τρόπου οργάνωσης της παραγωγής θα έχει αντικειμενικά την επίδρασή της στη συνείδηση των ανθρώπων και θα τον αλλάξει, όπως άλλωστε μας έχει διαμορφώσει και έχει επιδράσει στη συνείδησή μας και ο καπιταλισμός σε σχέση με τη φεουδαρχία!
Η συζήτηση για το σοσιαλισμό και την οικοδόμησή του δεν εξαντλείται φυσικά με αναφορές, παραμένει ανοιχτή και εννοείται πως συνδέεται άρρηκτα με τη συζήτηση για την ανατροπή του καπιταλισμού, που έχει ίσως μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην παρούσα κατάσταση!
Προκόπης Κωφός
Τμήμα Χημείας ΑΠΘ
