 |
| Πηγή εικόνας: Χαλάστρα 1912-Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης |
Τιμή στους "ανώνυμους" ήρωες της Χαλάστρας στην εκδήλωση για τα "Ελευθέρια"
Τιμή στους κατοίκους της Χαλάστρας που βοήθησαν τη νύχτα της 22ας Οκτωβρίου 1912, να στηθούν γέφυρες για να περάσει ο ελληνικός στρατός και να απελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη, απονέμει ο Δήμος Δέλτα σε συνεργασία με τον Κοινωνικό και Πολιτιστικό Οργανισμό, στο πλαίσιο της εκδήλωσης "Ελευθέρια 2015" που θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 18 Οκτωβρίου 2015 στις 7 το απόγευμα, στο Μυγδόνειο Κλειστό Γυμναστήριο Χαλάστρας.
Στην εκδήλωση θα απονεμηθεί τιμή στις οικογένειες των Γεωργίου Νταλιγκάρη, Αστέριου Τσόκα, Αλέξανδρου Αναγνωστόπουλου, Θεοχάρη Γράμπα, Αστέριου Μαρκούδη αλλά και σε όλους τους Χαλαστρινούς που στις 22 Οκτωβρίου 1912, τη νύχτα που απελευθερώθηκε η Χαλάστρα μετά από 482 χρόνια οθωμανικού ζυγού, βοήθησαν τον ελληνικό στρατό για να απελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη.
Στην εκδήλωση θα συμμετάσχουν η Φιλαρμονική Ορχήστρα Σίνδου, ο Σύλλογος Γυναικών Χαλάστρας, ο Σύλλογος "Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών" και το χορευτικό Τμήμα Χαλάστρας του ΚΠΟΔΔ.
"Η ιστορία του καροποιού Γιώργου Νταλιγκάρη και των λοιπών Χαλαστρινών τη νύχτα της 22ας Οκτωβρίου 2012 δεν προκύπτει μόνο μέσα από τις ντόπιες παραδόσεις και το λιτό σωζόμενο διήγημα του Κωνσταντίνου Βαφείδη, αλλά και από τα αρχεία του Γενικού Επιτελείου Στρατού, ωστόσο παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό, παρόλο που εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς την αποφασιστική σημασία της για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912. Εκατόν τρία χρόνια μετά, θέλουμε να αποδώσουμε την ελάχιστη τιμή στους ανώνυμους αυτούς Έλληνες που έδωσαν το μυαλό και την ψυχή τους και συνέβαλαν αποφασιστικά, με το δικό τους τρόπο, στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας μας" δηλώνει ο Δήμαρχος Δέλτα Ευθύμιος Φωτόπουλος, προσκαλώντας τους πολίτες να συμμετέχουν στην εκδήλωση.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΙΑ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Πέρασαν 102 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και όλης της Μακεδονίας. Αυτό ως ιστορικό γεγονός τοποθετείται στο ευρύτερο πλαίσιο των βαλκανικών πολέμων 1912-1913 και μάλιστα του Α'. Αποστασιοποιημένοι από συναισθηματικές και τοπικές υπερβολές,είναι ώρα να αποτιμήσουμε σε βάθος τα ακριβή περιστατικά, τα οποία σχετίζονται με τον τόπο μας, τη Χαλάστρα και την ευρύτερη περιοχή της Καμπανίας.
Στις αρχές του 1912 είχε ήδη συσταθεί η στρατιά της Θεσσαλίας με αρχηγό τον διάδοχο Κωνσταντίνο και η στρατιά της Ηπείρου με αρχηγό τον στρατηγό Σαπουντζάκη. Το δικό μας ενδιαφέρον εστιάζεται στη στρατιά της Θεσσαλίας,η οποία με επτά μεραρχίες επιχειρεί την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Τα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία το 1912 ήταν έξω από την Ελασσόνα. Γι' αυτό και η πρώτη μάχη δίνεται στην Ελασσόνα. Συνεχίζει νικηφόρα ο ελληνικός στρατός προς το Σαραντάπορο. Η Δυτική Μακεδονία απελευθερώνεται. Έρχεται η σειρά της Κεντρικής Μακεδονίας. Βέροια, Έδεσσα, Κατερίνη, μέχρι τις 19 Οκτωβρίου έχουν απελευθερωθεί.
Η μεγάλη μάχη για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης γίνεται στα Γιαννιτσά,στην ιερή πόλη των Οθωμανών. Είναι ιερή γιατί εκεί είναι θαμένος ο Γαζή Εβρενός Μπέης, ο οποίος το 1430 ήταν ο πρώτος Οθωμανός, φίλος του Μωάμεθ Β',ο οποίος κατακτά ευρωπαϊκό έδαφος, όλο τον κάμπο από τα Γιαννιτσά μέχρι την Κουλακιά και τη Θεσσαλονίκη. Άρα στην περιοχή μας, από την Κατερίνη μέχρι τον Αξιό, εκτός από μικρές συγκρούσεις,δεν έγινε άλλη μεγάλη μάχη.
Γιατί λοιπόν έχει κάποια σημασία η απελευθέρωση της Χαλάστρας; Στην ουσία η 7η μεραρχία με Διοικητή τον Κλεομένη Κλεομένους προήλαυνε. Στις 21 Οκτωβρίου τα μεσάνυχτα, το απόσπασμα των προσκόπων (παλαιών μακεδονομάχων και εθελοντών), το οποίο προπορευόταν της 7ης μεραρχίας, φτάνει στην κουλακιά (Χαλάστρα). Σ' αυτό συμμετέχει ο μακεδονομάχος Αλέξανδρος Αναγνωστόπουλος,ο οποίος ανεβάζει την ελληνική σημαία στον τοπικό σταθμό της τουρκικής φρουράς. Από το 1430 μέχρι το 1912 μεσολάβησαν 482 χρόνια κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Σε λίγο, στο ξημέρωμα της 22ας Οκτωβρίου 1912, κουρασμένοι και βρεγμένοι μέχρι το κόκκαλο, φτάνουν οι στρατιώτες της 7ης μεραρχίας στην Κουλακιά.Ο δημοδιδάσκαλος της εποχής Κράββας Αθανάσιος (1873-1940) περιγράφει την υποδοχή του στρατού αυθεντικά, όπως την έζησε ο ίδιος. Κι αυτά που είδε, αυτά περιγράφει: τους Κουλακιώτες μ' επικεφαλής τους ιερωμένους,κρατώντας το Ευαγγέλιο και ψάλλοντας το Χριστός Ανέστη, να υποδέχονται τον ελληνικό στρατό. 482 χρόνια δεν ήταν αρκετά για να τους κάνουν να χάσουν το εθνικό τους φρόνημα,την ελληνική τους γλώσσα και την πίστη των προγόνων τους".
Ο βασιλιάς μιας νύχτας
Από τα αρχεία του Γ.Ε.Σ. και όχι μόνο από τις ντόπιες παραδόσεις και το λιτό σωζόμενο διήγημα του Κωνσταντίνου Βαφείδη, περιγράφεται η κατάσταση που επικρατούσε στις 22 Οκτωβρίου 1912 στην περιοχή.
Οι Τούρκοι, καθώς υποχωρούσαν τόσο από την περιοχή των Γιαννιτσών, όσο κι από τον άξονα Κατερίνης-Θεσσαλονίκης, κατέστρεψαν τόσο τις οδικές όσο και τις σιδηροδρομικές γέφυρες του Αξιού. Στην περιοχή μας,για τους μη γνωρίζοντες,πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο Αξιός δεν έρρεε στη σημερινή του κοίτη,η οποία βρίσκεται μεταξύ Χαλάστρας και Κυμίνων, αλλά ανατολικότερα με δύο βραχίονες μεταξύ Χαλάστρας και Σίνδου.
Όταν λοιπόν στρατοπέδευσε η 7η μεραρχία στη Χαλάστρα, για να φτάσει στη Θεσσαλονίκη,έπρεπε να διαβεί τους δύο βραχίονες του Αξιού,οι οποίοι μάλιστα δεν διέθεταν γέφυρες και ταυτόχρονα ήταν "φουσκωμένοι" από τις καταρρακτώδεις βροχές που είχαν προηγηθεί. Οι άλλες μεραρχίες ήταν εγκλωβισμένες δυτικότερα του Αξιού. Και παρ' όλο που ήταν οι νικητές της μάχης των Γιαννιτσών, δεν μπορούσαν να διαβούν τον Αξιό, αναμένοντας το Μηχανικό απ' τη δυτική Μακεδονία να κατασκευάσει τις πλωτές γέφυρες. Έτσι περιγράφεται από τους επιτελείς της στρατιάς η κατάσταση την 22α Οκτωβρίου 1912.
Κάποιοι θα μπορούσε να ισχυριστούν ότι η ολιγοήμερη αναμονή του Μηχανικού δεν θα είχε καμμία επίπτωση στην τελική προσπάθεια της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης. Τα πράγματα όμως δεν ήταν τόσο απλά. Οι σύμμαχοι Βούλγαροι με τη δική τους 7η μεραρχία υπό τον στρατηγό Τεοντόροφ βρίσκονταν ήδη έξω από τη Θεσσαλονίκη στην περιοχή της Λητής. Η πραγματοποίηση του προαιώνιου ονείρου της Βουλγαρίας, η προσάρτηση δηλαδή της Θεσσαλονίκης και η έξοδος στο Αιγαίο, ήταν γι' αυτούς πολύ κοντά.
Απομεινάρια του ηττημένου στρατού του Χασάν Ταξίν συγκεντρώνονταν στις βορειοδυτικές πλευρές της πόλης έξω από τη Θεσσαλονίκη, αφού ακόμα δεν είχε υπογραφεί η παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Έλληνες. Όλα έμοιαζαν μετέωρα. Κινδίνευε να πάει χαμένη η πολύνεκρη νίκη των Γιαννιτσών. Αν οι Βούλγαροι κατελάμβαναν τη Θεσσαλονίκη,έπρεπε να χυθεί νέο αίμα από τον στρατό για να εκδιωχθούν απ' αυτήν. Γι' αυτό τόσο ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος όσο και οι μέραρχοι ζόυσαν στιγμές αγωνίας.
Ο Κλεομένους αντίκρυσε με δέος τους πλημμυρισμένους βραχίονες του Αξιού, τις σημερινές παλιομάνες. Έβλεπε με τις διόπτρες του τη Σαλονίκη απέναντι και καθηλωμένος με τη μεραρχία του παρακαλούσε να γίνει το θαύμα, να έρθει το Μηχανικό, για να φτάσει πρώτος στη Θεσσαλονίκη, πριν από τους Βουλγάρους.
Και το θαύμα έγινε, όχι από το Μηχανικό που δεν ήρθε, αλλά από τον "βασιλιά της μιάς νύχτας". Ο μέραρχος είχε στήσει το στρατηγείο του σε ένα σπίτι στη Χαλάστρα. Η αγωνία του είχε μεταδοθεί σε όλους τους Κουλακιώτες. Τη νύχτα της 22ας Οκτωβρίου συσκέπτονταν με τους αξιωματικούς του και λύσεις δεν έβρισκαν. Όμως κάθε ελληνική τραγωδία είχε κι έναν από μηχανής Θεό. Κι αυτός,το βράδυ εκείνο,ήταν ένας μικρόσωμος καροποιός. Γιώργη τον έλεγαν. Γιώργη Νταλιγκάρη.Γράμματα πολλά δεν ήξερε. Μες την Τουρκιά είχε ζήσει,την τέχνη του όμως την ήξερε καλά. Παρουσιάστηκε μπροστά στους απελπισμένους αξιωματικούς και με την κουλακιώτικη προφορά του, τους είπε: "κάντε με για μια νύχτα βασιλιά κι αύριο θάσαστε στην πόλη!".
Οι αξιωματικοί δεν του έδωσαν σημασία. Ξανάρθε παρέα μα τον γραμματιζούμενο Μαρκούδη. Τώρα το αίτημα τίθονταν ξάστερα: "δώστε μου τη δυνατότητα να σας διατάζω για μια νύχτα,μ' άλλα λόγια υπακούστε στο σχέδιό μου κι οι βραχίονες του ποταμού θα ζευχθούν και ο στρατός θα τους διαβεί χωρίς κίνδυνο". "Ανάγκας και οι Θεοί πείθονται" και οι αξιωματικοί πείστηκαν. Τα τελευταία χρόνια,που το γεγονός έχει γνωστοποιηθεί και διαδοθεί, όλοι οι ντόπιοι και οι ειδήμονες γνωρίζουν πως ο Γιώργης Νταλιγκάρος πέτυχε τη ζεύξη του ποταμού κατασκευάζοντας τις πλωτές φέφυρες.
'Εβαλε τις κουλακιώτικες πλάβες (βάρκες) πλάι πλάι,τις στερέωσε με σχοινιά και πάνω τους κάρφωσε σανίδια. Πάνω σ' αυτόν τον πλωτό διάδρομο πάτησαν τα πεζά τμήματα και το ιππικό για να περάσουν τον ποταμό. Οι τεχνικές λεπτομέρειες δεν μπορούν να περιγραφούν σ' αυτό το κείμενο, ούτε είναι άλλωστε κι αυτός ο σκοπός του. Σκοπός του είναι να καταδείξει την ανιδιοτέλεια,τη φιλοπατρία και την ευφυία του κατασκευαστή. Την ομόθυμη έκρηξη προσφοράς των συμπατριωτών του.Άλλοι διέθεσαν τις πλάβες, το μόνο ίσως περιουσιακό τους στοιχείο, άλλοι τα βαρέλια τους,άλλοι τα σχοινιά τους, ό,τι ξύλινο υπήρχε στα σπίτια τους κι άλλοι ολόκληρη την πραμάτεια τους όπως ο Γράμπας κι ο Μαρκούδης. Δεν ήξεραν την ακριβή σημασία του έργου τους, δεν ήταν στη θέση των στρατιωτικών,που ήξεραν πόση σημασία είχε η έγκαιρη διάβαση του ποταμού. Εκείνη την ώρα τους καλούσε η ανύπαρκτη ακόμη πατρίδα στο καθήκον. Κι αυτοί το έπραξαν. Δεν ζήτησαν ανταλλάγματα για την προσφορά τους. Ούτε από δημόσια αξιώματα γνώριζαν, ούτε από φοροαπαλλαγές. Φτωχοί κι αγράμματοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία, πεντακόσια σχεδόν χρόνια στον τουρκικό ζυγό, δίχως συνειδητή γνώση της πανάρχαιας ιστορίας που κουβαλούσε ο τόπος τους, έπραξαν ό,τι τους προέταξε η καρδιά τους. Κι αυτή έλεγε: Ελλάδα.
Η Θεσσαλονίκη ειναι ελληνική
Στις 24 Οκτωβρίου,η 7η μεραρχία και το απόσπασμα των ευζώνων διάβηκαν τους δύο βραχίονες του ποταμού και στρατοπέδευσαν στο Τέκελι.
Όσο οι άλλες μεραρχίες περίμεναν το Μηχανικό και η μόνη που είχε διαβεί τον Αξιό ήταν η 7η,διατάχθηκε να προχωρήσει μέσω της σημερινής οδού 26ης Οκτωβρίου και να στρατοπεδεύσει 1500 μέτρα από τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Ήδη λοιπόν την 26η Οκτωβρίου το πρωί,πριν ακόμα υπογραφεί το Πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, η στρατιωτική ισορρπία αποκαταστάθηκε. Αφ' ενός οι Τούρκοι υπέγραψαν την παράδοση, αφ' ετέρου οι Βούλγαροι αντιλήφθηκαν ότι η Θεσσαλονίκη δεν ήταν πια ανοχύρωτη πόλη. Στις 11 το βράδυ την 26η Οκτωβρίου, ο Χασάν Ταξίν παρέδωσε την πόλη σ' αυτούς από τους οποίους οι πρόγονοί του την είχαν κατακτήσει. Από τη μία υπογράφει ο Χασάν Ταξίν και από την άλλη οι πληρεξούσιοι του Αρχιστράτηγου Βίκτωρ Δούσμανης και Ιωάννης Μεταξάς. Οι Βούλγαροι προέλασαν μέχρι τις βορειοδυτικές συνοικίες της πόλης, όμως βρήκαν παρατεταγμένους τους άνδρες της 7ης μεραρχίας μπροστά τους. Ήδη τους είχε γίνει γνωστή η παράδοση της πόλης από τους Τούρκους. Έτσι δεν προέβησαν σε εχθροπραξίες. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να συμμετέχουν στην παρέλαση που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 29 Οκτωβρίου, παρουσία του βασιλέως Γεωργίου Α'.
Στην άλλη πλευρά της πόλης, πέρα από τον πλημμυρισμένο Αξιό, ο βασιλιάς της μιας νύχτας Νταλιγκάρης, ο Γράμπας, ο Μαρκούδης, ο Αναγνωστόπουλος κι όλοι οι αφανείς εργάτες της Κουλακιάς (Χαλάστρας), που με ανιδιοτέλεια και έκρηξη πατριωτισμού συμμετείχαν στο θαυμαστό έργο της ζεύξης του Αξιού, με το οποίο αποφεύχθηκε στην ουσία η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Βουλγάρους, συνέχιζαν την ταπεινή ζωή τους.
Ακολούθησαν χρόνια φορτωμένα με σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν την νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Όλοι τα γνωρίζουμε. Το κατόρθωμα αυτό παρέμεινε άγνωστο για χρόνια πολλά. Είναι αυτή η έλλειψη επίδειξης της ιστορικής ταυτότητας,η έλλειψη της καλώς εννοούμενης περηφάνειας,η οποία απουσιάζει από τους κατοίκους της πανάρχαιας αυτής περιοχής. Ούτε η ρήση του Λυκόφρωνος για τον Μέγα Αλέξανδρο "Θεσπρωτός άμφω και Χαλαστραίος Λέων καλείται" μπόρεσε να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε το ιστορικό βάρος που φέρει η λέξη ΧΑΛΑΣΤΡΑ.
Η αλήθεια έχει κι άλλο πρόσωπο: ότι η αρχαιολογική σκαπάνη δεν ερεύνησε σε βάθος ακόμη τη Μακεδονική Γη. Όποτε το επιχειρεί, θαύματα αναδύονται από τα σπλάχνα της.
Γρηγόρης Χαντές, καθηγητής - πρώην Δήμαρχος Χαλάστρας
