Θεωρώ ότι για την Κατερίνη αλλά και για τους υπόλοιπους Δήμους του νομού Πιερίας, η ενσωμάτωση στο σχεδιασμό του αστικού πρασίνου και των στοιχείων της ελληνικής
μυθολογίας είναι όχι μόνο πράξη σεβασμού στην ιστορία και στον πολιτισμό αυτού τόπου, αλλά και μία έξυπνη κίνηση για να αναδυθεί η ξεχωριστή ταυτότητα της Πιερίας, μέσα από τον ωκεανό της ομοιομορφίας που μας έχει κατακλύσει.
Ποια είναι τα μυθολογικά στοιχεία που μπορούμε να τα ενσωματώσουμε στο σχεδιασμό του αστικού πρασίνου;
Για να απαντήσουμε σ΄ αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να αναφερθούμε με συντομία στις σχέσεις που έχουν αναπτύξει οι αρχαίοι Έλληνες με το φυσικό περιβάλλον.
Η σχέση των αρχαίων Ελλήνων με το φυσικό περιβάλλον
Η φύση της Ελλάδας είναι ιδιαίτερα πλούσια και χαρακτηρίζεται από μια πλούσια και ποικιλόμορφη χλωρίδα, 6.000 διαφορετικά είδη φυτών που ζουν και αναπτύσσονται εδώ χιλιάδες χρόνια τώρα.
Αυτή η μοναδικότητα της Ελληνικής χλωρίδα, οφείλεται στην γεωλογική ιστορία της, εκατομμυρίων χρόνων, που αποτυπώνεται στον μεγάλο κατακερματισμό του ελλαδικού χώρου σε βουνά, χαράδρες, ποτάμια, λίμνες και νησιά αλλά και στις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες που τις διαμορφώνει η άμεση επαφή με την θάλασσα.
Οι φυσικές αυτές συνθήκες δημιούργησαν μια τεράστια ποικιλία βιοτόπων, που ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκοί για την ανάπτυξη της πολυάριθμης χλωρίδας.
Οι πρώτοι άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν στον ευλογημένο αυτό τόπο με την πλούσια φύση βρήκαν ιδανικές συνθήκες διαβίωσης.
Μπόρεσαν να καλλιεργήσουν τους καρπούς που είχαν ανακαλύψει στη φύση, να φτιάξουν χωράφια και βοσκοτόπια, να ανακαλύψουν τη θεραπευτική αξία των φυτών, να κάνουν καράβια από τα δένδρα των παραλιακών δασών, να βρουν κατάλληλες θέσεις με καλό κλίμα για να κάνουν τους οικισμούς τους.
Η φύση ήταν η τροφός τους και για τον λόγο αυτό την θεωρούσαν ιερή. Η αδιατάρακτη λειτουργία της φύσης, παρείχε στο αρχαίο Έλληνα την ασφάλεια της επιβίωσής του.
Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα στο φυσικό περιβάλλον αποτελούσε αντικείμενο ενδιαφέροντος των θεών και είχε την αποδοκιμασία τους ή την επιδοκιμασία τους ανάλογα με την αρνητική ή θετική επίδραση στη φύση.
Οι θεοί ανακηρύχθηκαν προστάτες του φυσικού περιβάλλοντος, της γης, των δασών, των ποταμών, της θάλασσας, των ζώων, των δένδρων.
«Τα πάντα πλήρη θεών είναι», έλεγε ο Θαλής
Οι στενές σχέσεις που είχαν οι αρχαίοι και η θρησκεία τους με τον κόσμο των φυτών αποτυπώνεται στη λέξη ΧΛΩΡΙΔΑ που ήταν το όνομα της θεάς της βλάστησης.
Για την συντήρηση και την ανάπτυξη της βλάστησης, που απαιτεί πολύπλοκες φυσικές διεργασίες, όπως η ρύθμιση της βροχής, της υγρασίας, του ηλιακού φωτός, του ανέμου, αλλά και της εναλλαγής των εποχών, η θεά ΧΛΩΡΙΔΑ είχε τη βοήθεια πολλών θεϊκών πλασμάτων.
Των ΩΡΩΝ, του ΖΕΦΥΡΟΥ, των ΩΚΕΑΝΙΔΩΝ, του ΑΠΟΛΛΩΝΑ, της ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ, της ΔΗΜΗΤΡΑΣ, της ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ
Ο κύκλος της συνεχούς αναγέννησης και του θανάτου της βλάστησης δηλ. της παλιγγενεσίας που συμβόλιζε η ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ, ήταν θεϊκή ενέργεια και είχε ιδιαίτερη σημασία στα Ελευσίνια και Ορφικά μυστήρια που μετέδιδαν το μήνυμα της ταύτισης του ανθρώπου με την φύση και την διαιώνιση της ζωής.
Σύμφωνα με τη μυθολογία πολλά φυτά υπάρχουν γιατί ήταν επιθυμία των θεών και των ηρώων, ήταν δηλ. στενά συνδεδεμένα με τον μυθολογικό κόσμο των αρχαίων.
Πολλά δε ονόματα των φυτών προέρχονται από ονόματα θεών και άλλα φυτά είναι μεταμορφωμένες νύμφες.
Παρατηρώντας κανείς την ελληνική χλωρίδα, μπορεί να αφουγκρασθεί τους μύθους και τους θρύλους, που έθρεψαν τον λαμπερό ελληνικό πολιτισμό.
Μπορεί κανείς να σχεδιάσει τις δενδροστοιχίες της πόλης , και το πράσινο των δημοσίων χώρων, έτσι ώστε να μοιάζουν σαν ένα ανοικτό βιβλίο με τις γοητευτικότερες ιστορίες που επινόησε ο άνθρωπος.
Μερικές από αυτές τις ιστορίες θα επιχειρήσω να παρουσιάσω. Ιστορίες που προέρχονται από την ελληνική μυθολογία και αναφέρονται σε φυτά της περιοχής του Ολύμπου και των Πιερίων
Η χλωρίδα του Ολύμπου και των Πιερίων
Προανέφερα ότι ο Ελληνικός χώρος αποτελεί τον ποιο πλούσιο βιότοπο της χλωρίδας της Ευρώπης, αφού αριθμεί 6. 000 διαφορετικά είδη φυτών. υπάρχουν μέσα σ’ αυτόν.
Όμως ο νομός Πιερίας κατέχει κορυφαία θέση στην βιοπικοιλότητα, αφού στα βουνά της Όλυμπο και Πιέρια, ζουν 1.700 διαφορετικά είδη φυτών. Δηλ. στο 1% της ελληνικής επικράτειας ζει το 30% της χλωρίδας της.
Ουσιαστικά ο Νομός Πιερίας αποτελεί έναν εξαίρετο βοτανικό κήπο, με φυτά που βρίσκονται εδώ χιλιάδες χρόνια. Πολλά από τα φυτά αυτά και ιδιαίτερα της χαμηλής ζώνης με την ονομασία μεσογειακή ζώνη βλάστησης, είναι φορείς της μυθολογίας των αρχαίων Ελλήνων, είναι δηλ. ζωντανά μνημεία του Ελληνικού πολιτισμού.
Επειδή η ζώνη αυτή περιλαμβάνει και τους οικισμούς του Νομού και την Κατερίνη, είναι προφανές ότι τα φυτά αυτά μπορούν να συμπεριληφθούν στο σχεδιασμό του αστικού πρασίνου και από καθαρά οικολογικά κριτήρια.
Τα φυτά της περιοχής ζωντανά μνημεία ελληνικού πολιτισμού
Ας κάνουμε μια σύντομη διαδρομή στα μονοπάτια της Ελληνικής Μυθολογίας, παρέα με τα φυτά που προανέφερα.
Αρμυρίκι
Ήταν αφιερωμένο στη θεά Αφροδίτη που αντιπροσώπευε τα νιάτα, την ομορφιά και τον έρωτα. Άλλος μύθος αναφέρει ότι το δένδρο ήταν μεταμόρφωση της Μυρίκης, που ήταν αδελφή του Άδωνη και κόρη του Κύπριου βασιλιά Κίνουρα.
Και οι δύο μύθοι δηλώνουν την χάρη αυτού του δένδρου που στολίζει τις ακτές μας κάθε άνοιξη με τα ροζ λουλούδια του.
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Κ..466) αφηγείται ότι ο Οδυσσέας κρεμά στα κλαδιά του την πανοπλία του Τρώα Δόλωνα που σκότωσε ο Διομήδης.
«Είπε και πάνω υψώνοντας τα όπλα απ’ το κεφάλι
σ’ αρμυρικιά τα έκρυψε μ’ ένα καλο σημάδι
χλωρά κλαδιά αρμυρικιάς δένοντας με καλάμ »
Ομήρου Ιλιάδα, εκδ. Ζήτρος, μετ. Θ.Μαυρόπουλος.
Λυγαριά
Το διάσημο φυτό της αρχαιότητας. Ο εντυπωσιακός αυτός θάμνος με το έντονο άρωμα, τα μεγάλα φύλλα και τα γαλαζορόδινα λουλούδια, που στολίζει και σήμερα τις όχθες των ρεμάτων και τις ακτές της θάλασσας, πρωταγωνιστεί σε πολλές ιστορίες.
Στον Όμηρο αναφέρεται δύο φορές. Στην Ιλιάδα όπου ο Αχιλλέας έδεσε τους γιους του Πριάμου στα δάση της Ίδης με τις ευλύγιστες και ανθεκτικές βέργες της και στην Οδύσσεια, στο γνωστό επεισόδιο της διαφυγής του Οδυσσέα και των συντρόφων του από την σπηλιά του Πολύφημου.
Διέφυγαν δεμένοι με βέργες λυγαριάς κάτω από τα σώματα των προβάτων του Πολύφημου.
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η λυγαριά ήταν σύμβολο της Ήρας, αφού γεννήθηκε κάτω από αυτή.
Ήταν επίσης σύμβολο αγνότητας. Στις γιορτές των θεσμοφορίων οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν κλαδιά λυγαριάς για κρεβάτι για να διατηρήσουν την αγνότητά τους.
Ο Αθήναιος αναφέρει ότι ο Προμηθέας μετά την απελευθέρωσή του από τον Κένταυρο Χείρωνα, στεφανώθηκε με κλαδιά λυγαριάς για να θυμάται τα δεσμά του.
Μυρτιά
Το σύμβολο του έρωτα ,της νιότης και των ερωτικών παθών.
Με το όμορφο αυτό φυτό με τα καταπράσινα φύλλα, τα λεπτά λευκά λουλούδια και το ευχάριστο άρωμα, σκεπάστηκε η Αφροδίτη όταν βγήκε από την θάλασσα, στις ακτές της Κύπρου.
Η συσχέτιση της Μυρτιάς με την Αφροδίτη που ήταν και προστάτιδα του γάμου, κράτησε μέχρι πρόσφατα, σε πολλές περιοχές οι νύφες φορούσαν στεφάνια με λουλούδια μυρτιάς.
Η Φαίδρα, σύζυγος του Θησέα, κρεμάστηκε στα κλαδιά της μυρτιάς, αφού τρύπησε τα φύλλα της, για να εκδικηθεί την Αφροδίτη επειδή δεν της εξασφάλισε την ερωτική εύνοια του προγονού της Ιππόλυτου, αλλά εισέπραξε την περιφρόνησή του.
Η μυρτιά των ερώτων και των παθών, είχε εμπνεύσει τους χρυσοχόους της αρχαιότητας που είχαν ιδιαίτερη αδυναμία στην απομίμησή της. Ένα τέτοιο αριστούργημα είναι και το χρυσό στεφάνι που βρέθηκε το 1977 στην Βεργίνα.
Κουμαριά
Η κόμαρος κατά τους αρχαίους συγγραφείς και βοτανολόγους, Διοσκουρίδη και Θεόφραστο.
Σύμφωνα με την μυθολογία προήλθε από την μεταμόρφωση ενός γιου της Γαίας, του Τρίκορφου.
Κρανιά
Ένα δένδρο φορτωμένο με πολλούς μύθους.
Η Κίρκη τάισε τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του και τους μεταμόρφωσε σε γουρούνια, όπως αναφέρεται στην Οδύσσεια (ραψωδία Κ242).
Το πολύ σκληρό της ξύλο χρησιμοποιήθηκε για πολεμικά όπλα,ακόντια, λόγχες,τόξα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Θεόφραστου και του Ηρόδοτου.
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι Έλληνες υλοτόμησαν δένδρα κρανιάς, από το ιερό δάσος του Απόλλωνα στο τρωικό βουνό Ίδη και με την ξυλεία τους κατασκεύασαν τον Δούρειο Ίππο.
Δάφνη
Το δένδρο σύμβολο του Απόλλωνα.
Το δένδρο του ερωτικού πόθου, της μαντικής, του καθαρμού και της δόξας.
Η δάφνη πανέμορφη αλλά και ανυπότακτη κόρη του Πηνειού και της Γαίας, καταδιώχθηκε από τον Απόλλωνα που κυριεύθηκε από έντονο ερωτικό πόθο γι’ αυτήν.
Απελπισμένη η Δάφνη και προκειμένου να γλιτώσει από την ερωτική μανία του Απόλλωνα, ζήτησε τη βοήθεια της μητέρας της Γαίας που την μεταμόρφωσε στο όμορφο αρωματικό δένδρο.
Λόγω των αρωματικών ιδιοτήτων των φύλλων της, χρησιμοποιήθηκε ως μέσο καθαρμού σε διάφορες θρησκευτικές γιορτές και ως μέσο μαντικής έκστασης, από την Πυθία την ιέρεια του Μαντείου των Δελφών.
Δαφνοστεφανωμένος με τιμές και δόξα έφθασε στους Δελφούς ο Απόλλωνας, μετά την νικηφόρα μάχη που είχε με τον δράκοντα Πύθωνα.
Και από τότε η δάφνη είναι σύμβολο νίκης, τιμής και δόξας.
Στο εξαίρετο βιβλίο «ΔΕΛΦΟΙ - Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΧΡΗΣΜΟΣ» (εκδ. Μαλλιάρης-Παδεία), του συμπολίτη μας δικηγόρου και συγγραφέα κ. Γιάννη Σιδηρόπουλου περιέχονται εξαιρετικές αναφορές για τον Απόλλωνα και την Δάφνη.
Κισσός
Το όνομα κισσός του γνωστού αναρριχόμενου θάμνου, έφθασε αυτούσιο μέχρι τις μέρες μας από την εποχή του Ομήρου.
Ήταν αφιερωμένο στο Διόνυσο. Οι Σάτυροι και οι Σειληνοί, οι Μαινάδες, η ακολουθία δηλ του Διόνυσου στεφανώνονταν με κισσό κατά τις οργιαστικές τελετές τους.
Ο θύρσος, το σύμβολο του Διόνυσου, ήταν διακοσμημένος με κλαδιά κισσού.
Στεφάνια κισσού έφεραν και οι ποιητές και οι πότες, γιατί το αειθαλές φύλλωμα του
κισσού εθεωρείτο σύμβολο αθανασίας και φάρμακο κατά της μέθης.
Αριστουργήματα της αρχαίας τέχνης είχαν ως θέμα τον κισσό όπως ο επιχρυσωμένος κρατήρας του Δερβενίου και το ψηφιδωτό του Δίου.
Πλάτανος
Ο Πλάτανος κατέχει σημαντική θέση στον κόσμο της μυθολογίας και της παράδοσης.
Η επιβλητική του μορφή, το θαλερό πράσινο φύλλωμά του αναγγέλλει από μακριά, στον διψασμένο οδοιπόρο την κοντινή πηγή νερού και την φιλόξενη δροσιά του.
Το γεγονός αυτό έκανε τους αρχαίους να θεωρούν τον πλάτανο δώρο θεού.
Γι΄αυτό και χρησιμοποιήθηκε στις φημισμένες δενδροστοιχίες της Ακαδημίας του Πλάτωνα.
Ο πλάτανος έχει άμεση σχέση με το μύθο της απαγωγής της Ευρώπης από τον Δία.
Κάτω από την σκιά του πλάτανου στην Γόρτυνα της Κρήτης πραγματοποιήθηκε ο ιερός γάμος και σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος το δένδρο αυτό δεν έχασε ποτέ το φύλλωμά του, σύμφωνα με τον Θεόφραστο.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Ξέρξης εντυπωσιάστηκε πολύ από ένα πλάτανο στην κοιλάδα του Μαιάνδρου της Λυδίας, ώστε διέταξε να τον στολίσουν με χρυσάφι και να τον φρουρούν συνεχώς στρατιώτες.
Στην Σικελία όταν πρωτοφυτεύθηκε πλάτανος, φάνηκε πολύ σπουδαίο ιερό γεγονός,ώστε τον πότιζαν με κρασί και πλήρωναν για να απολαύσουν την σκιά του.
Παρά το επιβλητικό του μέγεθος ο πλάτανος ίσως είναι το δένδρο με τη μεγαλύτερη χρήση στο αστικό πράσινο. Δεν υπάρχει πλατεία ελληνικού χωριού που μα μην έχει πλάτανο. Όπως άλλωστε και στην κεντρική πλατεία της Κατερίνης.
Δρυς
Στον παντοδύναμο Δία ήταν αφιερωμένη η Δρυς. Ίσως γιατί δίνει την εντύπωση ενός πολύ δυνατού και επιβλητικού δένδρου.
Στο μαντείο της Δωδώνης καλούσαν τον Δία κάτω από μία δρυ.
Και όταν ο Δίας δεχόταν τις παρακλήσεις των πιστών, τα φύλλα θρόιζαν και ανάλογες ήταν και οι μαντείες των ιερέων.
Ήταν επίσης σύμβολο των Μακεδόνων βασιλέων, σύμβολο θεϊκής καταγωγής, δύναμης και διάρκειας
Λεύκη
Το δένδρο του Ηρακλή.
Γύρισε από τον Άδη στεφανωμένος με φύλλα λεύκας μετά τη νίκη του επί του Κέρβερου.
Και τούτο γιατί το φύλλα της Λεύκας είναι δίχρωμα. Ανοιχτόχρωμη η μία πλευρά που συμβολίζει τον φωτεινό πάνω κόσμο και σκούρα η άλλη που συμβολίζει τον κάτω κόσμο.
Μέλιος (Φράξος)
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι το όμορφο αυτό δένδρο με τα συννεφώδη λουλούδια και το σκληρό ξύλο, χρησιμοποιήθηκε για την δημιουργία του ανθρώπου.
Στα λουλούδια του που μοιάζουν σαν σύννεφα πριν από μία καταιγίδα, έβλεπαν οι αρχαίοι μία ουράνια παρουσία.
Η Νέμεσις η θεά της δικαιοσύνης, κρατούσε ένα κλαδί μελιαδιού, ως σύμβολο της σκληρότητας και της νηφαλιότητας.
Το γαμήλιο δώρο του κενταύρου Χείρωνα στον Πηλέα για τον γάμο του με την Θέτιδα, ήταν ένα κλαδί μελιαδιού, απ’ όπου κατασκευάσθηκε η λόγχη του Πηλέα που παραδόθηκε μετά στον Αχιλλέα.
Κυπαρίσσι
Το κυπαρίσσι προήλθε, σύμφωνα με τον Οβίδιο, από την μεταμόρφωση του Κυπάρισσου από τη Κέα.
Ήταν ένας νεαρός άνδρας, προστατευόμενος του Απόλλωνα, που σκότωσε κατά λάθος ένα ιερό ελάφι και από την θλίψη του μεταμορφώθηκε σε δένδρο.
Από τότε το κυπαρίσσι συμβολίζει το πένθος.
Το ξύλο του Κυπαρισσιού με τις εξαιρετικές ιδιότητές του χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στους αρχαίους χρόνους, στη ναυπηγική, στο χτίσιμο ναών και μνημείων καθώς και στις σαρκοφάγους.
Οι νόμοι του Σόλωνα ήταν γραμμένοι σε πλακίδια από ξύλο κυπαρισσιού.
Πεύκο
Η πιτύς των αρχαίων Ελλήνων, ήταν το δένδρο σύμβολο της μητέρας των θεών Ρέας, κόρης του Ουρανού και της Γης.
Το όμορφο αυτό δένδρο που φθάνει μέχρι την άκρη της θάλασσας,συμβολίζει τον σύνδεσμο μεταξύ ουρανού και γης.
Επίλογος – Για μια ξεχωριστή πόλη
Σας παρουσίασα μερικά μόνο δείγματα φυτών της περιοχής μας, που αποτελούν ζωντανά μνημεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και που είναι κατάλληλα να ενταχθούν στο σχεδιασμό του αστικού πρασίνου και των τουριστικών περιοχών.
Ο κατάλογος των φυτών που έχουν σχέση με την ζωή των αρχαίων Ελλήνων και που είναι καταγραμμένα στα κείμενα τους, δεν εξαντλείται στην στη μικρή αναφορά που έκανα.
Υπάρχει μια τεράστια ποικιλία φυτών που χρησιμοποιήθηκα από τους αρχαίους στα επαγγέλματα (βυρσοδεψία, υφαντουργία), στην αρωματοποιία στη μαγειρική, στην τέχνη, στην φαρμακευτική
Πολλά από αυτά φιλοξενούνται στη χλωρίδα της Πιερίας, ανάμεσα στα 1.700
είδη φυτών που την αποτελούν.
Ασφαλώς όμως ένας σχεδιαστής του αστικού πρασίνου, δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στα φυτά που περιέγραψα.
Οι ιδιαίτερες απαιτήσεις του αστικού περιβάλλοντος, όπως άλλωστε επισημάνθηκε και από τους προηγούμενους εισηγητές, απαιτεί μία ευελιξία στην επιλογή των κατάλληλων φυτών
Όμως για την Κατερίνη ειδικά που αποτελεί την πρωτεύουσα ενός Νομού με πλούσιο φυσικό περιβάλλον, με παγκοσμίως διάσημα βουνά κέντρο της Ελληνικής Μυθολογίας, τον Όλυμπο και τα Πιέρια, με εκτεταμένους αρχαιολογικούς χώρους , θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια σχεδιασμού του αστικού πρασίνου και με τα κριτήρια της μυθολογίας αλλά και της τοπικής χλωρίδας.
Νομίζω ότι το ίδιο θα πρέπει να ισχύσει και για τους άλλους δήμους του Νομού Πιερίας
Η Κατερίνη μια καινούργια πόλη που αναπτύχθηκε με γοργούς ρυθμούς δεν έχει αξιοσημείωτη αρχιτεκτονική κληρονομιά, δεν έχει δηλ. μια ιδιαίτερη ταυτότητα η οποία να τη διαφοροποιεί από τις άλλες πόλεις και να της προσδίδει μοναδικότητα.
Το κενό αυτό μπορεί να το καλύψει ένας προσεγμένος σχεδιασμός του αστικού πρασίνου.
Η Κατερίνη μπορεί να γίνει μια ξεχωριστή πόλη, αντάξια πρωτεύουσα ενός νομού με πλούσιο μυθολογικό, ιστορικό και φυσικό περιβάλλον, αν υπάρξει ένας σωστός σχεδιασμός του αστικού πρασίνου, σύμφωνα με τους κανόνες της αισθητικής, της οικολογίας, αλλά και της ευαισθησίας απέναντι στην ιστορία του τόπου.
Ελπίζω ότι θα αξιοποιηθούν κατάλληλα, προέχει να αποσυρθεί η αόρατη κουρτίνα που την περιβάλλει την Κατερίνη, για να μπει η φύση της Πιερίας λαμπερή, πολύχρωμη, ευωδιαστή, φορτωμένη με τους μύθους ενός λαμπρού πολιτισμού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ελευθεριάδης Νικόλαος- Σαρίκου Σοφία. Εισαγωγή στην αρχιτεκτονική τοπίου. Διδακτικό βοήθημα. Τμήμα αρχιτεκτονικής τοπίου Δράμας. 2004
Κανελλόπουλος Αθανάσιος . Οικολογία και Οικονομική του Περιβάλλοντος.
Εκδ. Καραμπελόπουλος 1985 (σειρά, η οικονομική σκέψη και πολιτική των αρχαίων Ελλήνων).
Ντάφης Σπύρος . Δασοκομία πόλεων. Εκδ. Αrt of text 2001.
Μπάουμαν Έλμουτ . Η ελληνική χλωρίδα, στο μύθο, στην τέχνη, στη λογοτεχνία. Εκδ. Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσεως 1999.
Παπαθανασίου Μάρω. Το δένδρο στην Ελληνική Μυθολογία.
Εφημερίδα Καθημερινή – Επτά Ημέρες- Αφιέρωμα «Μυθολογικά του δένδρου», 30-11-2003.
Πινακοθήκη Πιερίδη. Λεύκωμα «Το δένδρο» Πηγή έμπνευσης, αφορμή δημιουργίας στην ελληνική τέχνη. 1993.
Σιδηρόπουλος Γιάννης, Δελφοί, ο τελευταίος χρησμός. Εκδ. Μαλλιάρης 2007.
*Ο Νίκος Πασχαλούδης είναι μέλος Δ.Σ. του Οργανισμού Φεστιβάλ Ολύμπου, και υπεύθυνος επικοινωνίας και δημοσίων σχέσεων. Είναι πτυχιούχος Δασολογίας Α.Π.Θ. και διετέλεσε Διευθυντής Δασών Πιερίας, Αντινομάρχης Πιερίας και Πρόεδρος Δ..Σ.του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Ολύμπου.
