Η δέκατη εκδήλωση της 22ης περίοδου 2017-2018 του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών επιφύλαξε για το ακροατήριό της κάτι διαφορετικό και, εν πολλοίς, πρωτόγνωρο. Την Δευτέρα 12-2-2018 στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας παρουσιάστηκε μια πολυσυμμετοχική δράση και κέντρισε το έντονο ενδιαφέρον των παρευρισκόμενων. Ο θεσμός του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου είναι θεσμός που υλοποιείται από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» σε αγαστή συνεργασία με την ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας.
Κάτω από τον ενιαίο τίτλο : «Όταν ο ήλιος εξαφανίζεται από τον ουρανό» μια πλειάδα από έγκριτους επιστήμονες, καθηγητές πανεπιστήμιου, ερευνητές, πτυχιούχους φυσικών επιστημών, εκπαιδευτικούς κλπ. παρουσίασε με συνοδεία πλούσιου οπτικοακουστικού υλικού, να εκπληκτικό θέαμα. Το θέμα που γοήτευσε αληθινά την επιστημονική πολυπληθή ομάδα ήταν μια ολική έκλειψη ήλιου που έλαβε χώρα στις 21 Αυγούστου του παρελθόντος έτους 2017.
Οι χώροι όπου θα γινόταν η σχετική παρατήρηση ήταν το Σέιλεμ περιοχή και πόλη της πολιτείας του Όρεγκον δίπλα στον Ειρηνικό ωκεανό και το Κάρμποντέϊλ της πολιτείας του Ιλινόις, περιοχή και πόλη που απέχει 550 χιλιόμετρα νοτίως του Σικάγου. Στην πρώτη τοποθεσία η ερευνητική ομάδα είχε επικεφαλής τον ομότιμο καθηγητή του Φυσικού Τμήματος του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης Ιωάννη Σειραδάκη, ενώ στην δεύτερη τοποθεσία επικεφαλής τέθηκε ο καθηγητής του Πανεπιστήμιου του Σικάγου Αθανάσιος Οικονόμου. Οι δύο ομάδες εργασίας δούλεψαν , κατέγραψαν και παρατήρησαν το ίδιο γεγονός ταυτοχρόνως έστω και αν η χιλιομετρική απόστασή τους ήταν μεγάλη! Στο Σέιλεμ το συνταρακτικό φυσικό φαινόμενο παρατηρήθηκε στις 17.18΄΄ (Universal Time), ενώ στο Κάρμποντέιλ στις 18.21΄΄ (U.T.).
Δέον να σημειωθεί ότι η πολυμελής επιστημονική ομάδα δεν ήταν η πρώτη φορά που θα συνεργαζόταν επ΄ ευκαιρία μιας ολικής έκλειψης ήλιου. Προηγήθηκε αυτή του Νοβοροσίρσκ στην Σιβηρία της Ρωσίας το έτος 2006, αυτή της Σαγκάης το 2009, στη νήσο Πάσχα στον Ειρηνικό Ωκεανό το 2010, στην Βορειοδυτική Αυστραλία το 2012, στην Γκαμπόν της Δυτικής Αφρικής το 2013, κοντά στον Αρκτικό Κύκλο το 2015 και σχετικά πρόσφατα η ολική έκλειψη του ήλιου που παρατηρήθηκε στις 21-8-2017 ως ελέχθη.
Το συναρπαστικό και συνάμα γοητευτικό γεγονός της έκλειψης του Ήλιου ήταν αντικείμενο παρατήρησης από αρχαιοτάτων χρόνων. Πως το έβλεπαν οι παρατηρητές; Η διαδικασία ήταν απλή, αλλά πάντα ελλόχευε ο κίνδυνος των βλαβών στην όραση των παρατηρητών! Πριν, λοιπόν, μερικές εκατονταετίες από μια «τρυπούλα» έβλεπαν την έκλειψη και μάλιστα για λίγα δευτερόλεπτα. Στην εποχή μας υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένα ηλιακά γυαλιά. Αξιοσημείωτη είναι η ατμόσφαιρα που δημιουργείται όταν σιγά-σιγά το «μαύρο πέπλο» του Σεληνιακού δίσκου καλύπτει τον Ήλιο. Πυκνώνει το μολυβί χρώμα που αρχίζει να παίρνει ο ουρανός, η θερμοκρασία του περιβάλλοντος υποχωρεί («πέφτει σιγά-σιγά»), ενισχύεται η ένταση του άνεμου, τα σύννεφα αλλάζουν μορφή, τα πτηνά που ίπτανται χαμηλώνουν την πορεία τους και σιγά-σιγά προσγειώνονται σε σημεία που επιλέγουν, τα δε ζώα νυστάζουν και ατονούν ...
Στις 21-8-2017 πόσο όμορφο ήταν το στέμμα του Ήλιου! Αυτή ήταν η κοινή διαπίστωση όλων των συμμετεχόντων στις επιστημονικές παρατηρήσεις εκείνη την ανεπανάληπτη ημέρα και η Ράνια Κοκκινίδου, τοπογράφος μηχανικός αποτύπωσε σ' ένα εξαιρετικό βίντεο τις δραστηριότητες της αποστολής που προβλήθηκε κατά την διάρκεια της εκδήλωσης. Οι παρατηρήσεις έγιναν με σύγχρονα όργανα όπως με το φασματοσκόπιο. Θυμίζει πολύ έντονα το ουράνιο τόξο. Τα χρώματα που αναλύονται ξεκινούν από μωβ κυανό, περνάνε στο υπέρυθρο και αλλάζουν συνεχώς τα χρώματα. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε και τις τεράστιες θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στον γίγαντα Ήλιο. Επίσης σημαντικές υπηρεσίες στην επιστήμη της Αστρονομίας προσφέρει ο Στιγματογράφος σε έναν τεχνικό δορυφόρο. Είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ότι οι φωτογραφίες που λαμβάνονται από συσκευές εγκατεστημένες στους τεχνικούς δορυφόρους είναι εξαιρετικής ποιότητας και εμφάνισης. Κι όμως επειδή η -πανάκριβη - εγκατάσταση στους τεχνικούς δορυφόρους είναι της περασμένης δεκαετίας και – φυσικά - δεν μπορεί να αντικατασταθεί, το αποτέλεσμα δεν συγκρίνεται ποιοτικά με τις νέες δυνατότητες που παρέχει η επίγεια τεχνολογία που βελτιώνεται με εκπληκτικά ραγδαίους ρυθμούς.
Το ήλιον, δεύτερο πιο συχνά συναντώμενο στοιχείο επί γης ανακαλύφθηκε από τον Eddington φυσικό και αστρονόμο Γαλλικής καταγωγής στις 29/5/1919. Το υδρογόνο, το ήλιον και το οξυγόνο είναι τα 3 σημαντικότερα στοιχεία της ατμόσφαιρας. Στον Ήλιο το κέντρο του ηλιακού μας συστήματος λίγο πάνω από την επιφάνειά του αναπτύσσονται θερμοκρασίες που αγγίζουν τις 4.000C, στην επιφάνειά του ξεπερνούν τις 6.000C, ενώ υπολογίζεται ότι στο κέντρο του, οι θερμοκρασίες αγγίζουν το 1.000.000 C !
Στην ερευνητική αποστολή μετείχαν και ερευνητές από τον «Όμιλο Φίλων Αστρονομίας Θεσσαλονίκης» με 4 μέλη και από τον «Αστρονομικό Σύλλογο Δυτικής Μακεδονίας » με 2 μέλη και με συντονιστή τον Σπύρο Κάνουρα, φυσικό με καταγωγή από τον Κολινδρό Πιερίας. Επικράτησε μεγάλος ενθουσιασμός για την μεγάλη ημέρα. Η όλη εργασία συνεχίστηκε στην κατοικία του κ. Αθανάσιου Οικονόμου. Το κλίμα ήταν εορταστικό. Επισκέφτηκαν, ως ομάδα εργασίας, το περίφημο πλανητάριο Adler, το πανεπιστήμιο του Σικάγου, το μουσείο επιστημών και βιοχημείας κ.ά. Γεμάτοι αισιοδοξία και ενθουσιασμό έδωσαν ραντεβού για την επόμενη έκλειψη του Ήλιου!
Ο Αθανάσιος Οικονόμου, αστροφυσικός εγνωσμένης αξίας και επιστημονικής συγκρότησης, συνεργάτης στην Αμερικάνικη εταιρεία αεροδιαστήματος ΝΑΣΑ επικοινώνησε μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή (SKYPE) με την ομάδα παρουσίασης και το κοινό που παρακολουθούσε την όλη εκδήλωση. Αναφέρθηκε στην επιτυχία της συνεργασίας μεταξύ όλων των ερευνητών και υπογράμμισε το γεγονός ότι το ενδιαφέρον των Ελλήνων για την αστρονομία αναθερμαίνεται.
Ο Νικόλαος Κυριακού, φυσικός, τόνισε ότι η έκλειψη του Ήλιου στο ίδιο γεωγραφικό σημείο είναι ορατή κάθε 360 χρόνια! Η Σελήνη, η μοναδική φυσική δορυφόρος της Γης, εκτελεί μια πλήρη περιφορά γύρω από την Γη σε 27,32 ημέρες. Η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο σε διάστημα 29,5 ημερών. Η Πανσέληνος γοητεύει τους μελετητές και ο κύκλος ολοκληρώνεται –και επανέρχεται- από τη Νέα Σελήνη στη Νέα Σελήνη. Ο Ήλιος απέχει από την Γη περίπου τετρακόσιες φορές περισσότερο από ότι η Σελήνη απέχει από την Γη. Ο Ήλιος έχει διάμετρο 400 φορές μεγαλύτερη από αυτήν της Σελήνης.
Στο ερώτημα αν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε την έκλειψη του Ήλιου, η απάντηση είναι ναι, μπορούμε! Η χρήση κατάλληλων και εξειδικευμένων εργαλείων είναι απαραίτητη. Η έκλειψη Σελήνης είναι πιο συχνή και ίσως όχι τόσο εντυπωσιακή. Η πιο κοντινή χρονικά στιγμή για να παρατηρήσουμε ολική έκλειψη Ήλιου θα είναι αυτή που θα λάβει χώρα στις 2-7-2019 στην Χιλή. Στις 14-9-2020 προβλέπεται ότι θα παρατηρηθεί στην Αργεντινή, στις 12-8-2026 στην Ισπανία, ενώ το 2060 αναμένουμε το συνταρακτικό γεγονός στην Κύπρο!
Εν συνεχεία έλαβε τον λόγο ο Αριστείδης Βούλγαρης ειδικός κατασκευαστής αστρονομικών οργάνων. Ένα δικό του δημιούργημα ο φασματογράφος χρησιμοποιήθηκε στη ΝΑΣΑ. Σαφώς η ολική έκλειψη του Ήλιου είναι πιο ενδιαφέρουσα και γοητευτική από ό,τι είναι η μερική έκλειψη του Ήλιου. Η σκιά της Σελήνης επάνω στην Γη φωτογραφημένη από «μετεωρολογικό μπαλόνι» προσδίνει άλλη διάσταση στον χώρο. Ο ηλιοστάτης και το τηλεσκόπιο θεωρούνται απαραίτητα. Οι οπτικές διατάξεις γίνονται ορατές κατόπιν ενδελεχούς παρατήρησης, ενώ τεμαχίζοντας σταδιακά το ορατό φάσμα με πλακίδια χαλαζία και πολωτές και έτσι δημιουργούνται νέα δεδομένα.
Ο φασματογράφος είναι ένα όργανο-ένα κουτί-που εκτελεί σημαντικές λειτουργίες. Όταν μπαίνει ένα λευκό φως (μίξη διαφόρων χρωμάτων), αυτά τα χρώματα ο φασματογράφος τα «απλώνει» πάνω στο τραπέζι. Η Σελήνη ως ετερόφωτο σώμα δεν στέλνει φως. Πήραμε τα χρώματα που εκπέμπει το ηλιακό φάσμα και τα μελετήσαμε. Το φθοριούχο νάτριο ανακαλύφθηκε το 1793 και το κίτρινο χρώμα του οφείλεται στο νάτριο. Η ανίχνευση νέων ιονισμένων στοιχείων ύστερα από αφαίρεση του συνεχούς υπόβαθρου, δημιουργεί νέα ενδιαφέροντα στην επιστημονική έρευνα. Η κατασκευή φασματογράφου βρήκε εφαρμογή στο αεροπλάνο G111. Άλλαξαν τα φινιστρίνια του αεροπλάνου, ώστε να μην παρεμβαίνουν και αλλοιώνουν στα χρώματα που εμφανίζονται.
Ακολούθως έλαβε τον λόγο ο Σταύρος Κουκιόγλου Μsc και καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης, που ανακάλυψε τον Ιούλιο του 2015 μέσα από το πείραμα Lyot Ha, o πρώτος στην Ελλάδα, εκτυπωτικά και πεντακάθαρα την έκλειψη του Ήλιου. Η χρωμόσφαιρα που απομονώνεται γύρω-γύρω μας επηρεάζεται πολλαπλώς από το Υδρογόνο. Στο σημείο υπάρχει μια συγκριτική φωτογραφία όπου εμφανίζονται τα αποτελέσματα τεχνικών εκλείψεων. Ένα εντυπωσιακό μηχάνημα παρατηρήσεων έχει στηθεί στο πολύ γνωστό αστεροσκοπείο εγκατεστημένο πάνω στα Πυρηναία Όρη από τη μεριά της Γαλλίας.
Ήταν η σειρά της Χριστίνας Ηρακλέους να ομιλήσει στο ακροατήριο. Η εικαστικός και αστρογράφος αναφέρθηκε στην σημασία του Ήλιου που ως πολύ φωτεινού αντικείμενου εντυπωσιάζει και ελκύει τους πάντες. Η παρατήρησή του εγκυμονεί πολλούς κινδύνους, γιατί όταν το κοιτάμε, θα πρέπει γρήγορα να χαμηλώσουμε το βλέμμα μας και τούτο γιατί πονάνε τα μάτια μας. Το κατώτερο στρώμα είναι η στρατόσφαιρα, όπου διαδραματίζονται πολλά φυσικά φαινόμενα. Η Σελήνη με την κίνησή της μπαίνει σε ευθεία γραμμή μπροστά από τον Ήλιο. Η διάταξη παρέχει πολλές δυνατότητες για παρατήρηση και ο δε εξοπλισμός επιβάλλεται να είναι επαρκής για να θεωρηθεί επιτυχημένη η σχετική παρατήρηση.
Η σύντομη αναφορά που έκανε ο Νικόλαος Πλεξίδας, πρόεδρος του αστρονομικού σύλλογου Δυτικής Μακεδονίας, συγκίνησε ιδιαίτερα το κοινό γιατί μετέφερε το βίωμα της ομάδας εργασίας. Ο δίσκος της Σελήνης γλίστρησε πάνω στον δίσκο του Ήλιου δημιουργώντας αίσθημα γοητείας έστω και για 2,32΄΄ μόνον. Τα σύννεφα σκόρπισαν λίγα λεπτά μόλις πριν την έκλειψη, η πτώση της θερμοκρασίας δημιούργησε ρίγη στην ερευνητική ομάδα και το αίσθημα της αλλαγής έγινε πολύ έντονο. Σε ελάχιστα λεπτά η Σελήνη απομακρύνθηκε από την ευθεία και επανήλθε η κανονικότητα.
Η Άννα Βασιλειάδου, μαθηματικός Μsc και υπεύθυνη πειραμάτων έδειξε στο ακροατήριο ένα βίντεο χρονικής διάρκειας ολίγων λεπτών, σχετικά με τις αποκαλούμενες «σκοτεινές ζώνες». Είναι ένα ενδιαφέρον φυσικό φαινόμενο γιατί παρατηρούνται αλλά και θαυμάζονται κάποιες κινούμενες σκιές που κινούνται παράλληλα μεταξύ τους. Αρχικά δεν είναι ευδιάκριτες, αλλά σύντομα κάνουν αισθητή την ύπαρξή τους.
Η επόμενη που έλαβε τον λόγο ήταν η Νικολέττα Τσιουμανίκα μαθηματικός-πτυχιούχος Πανεπιστήμιου Πατρών. Αναφέρθηκε για την ενασχόλησή της με το Σύμπαν και την ουσιαστική και λεπτομερή ξενάγηση που υλοποίησε ο ομότιμος καθηγητής του Α.Π.Θ. Ιωάννης Σειραδάκης. Μετά εντάχθηκαν στον όμιλο φίλων αστρονομίας και δήλωσε ότι οφείλει μεγάλη ευγνωμοσύνη για όσα βίωσε στις 21-8-2017 στο Κάρμποντέιλ στο Νότιο Ιλλινόις.
Ο χώρος όπου παρατηρήθηκε το φαινόμενο ήταν ιδιαίτερα φροντισμένος. Είχε δε έντονο ήλιο και πολύ ζέστη. Τα μέλη της ομάδας έστησαν τηλεσκόπια και άλλα επιστημονικά όργανα. Την επόμενη ημέρα έμειναν σε εγρήγορση μέχρι αργά. Ο ουρανός εμφανίζεται με όλη την ομορφιά του. Το φαινόμενο εξελίσσεται... Η αγωνία στο έπακρον. Η φωτεινότητα μειώνεται λόγω έκλειψης του Ήλιου, που αρχίζει να σχηματίζεται. «Είμαστε λίγα λεπτά πριν την ολικότητα». Η παρουσία των σύννεφων δημιουργεί αίσθημα δυσφορίας και νευρικότητας.... Ως δια θαύματος τα σύννεφα απομακρύνονται και σε 1,5 λεπτό καθαρίζει ο ορίζοντας. Σχηματίζεται το «διαμαντένιο δαχτυλίδι»... Η ολικότητα διαρκεί 2,32’’... Το μολυβί χρώμα ατονεί και το φως αρχίζει να ενδυναμώνει. Η φύση ξαναπαίρνει τα χρώματά της και η νύχτα γίνεται ξανά ημέρα! Επικρατεί χαρά, ενθουσιασμός, πανηγύρι... ανάμεσα στους παρευρισκόμενους ερευνητές και επιστήμονες! Είναι ευτυχία πραγματική να είναι κανείς μάρτυρας τέτοιων γεγονότων!
Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 20-3-2015 έγινε ολική έκλειψη του Ήλιου, ορατή περισσότερο στην βόρεια θάλασσα, και με καλύτερη τοποθεσία παρατήρησης τις νήσους Φερόες στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό. Τότε είχε εκδοθεί και σχετική εγκύκλιος από το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας οι μαθητές για λόγους προστασίας να παραμείνουν σε κλειστό χώρο και να μην εκτεθούν σε –ενδεχόμενες- αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία τους!
Ο όλη γοητευτική εκδήλωση ολοκληρώθηκε με αρκετές και ενδιαφέρουσες ερωτήσεις που τέθηκαν από το κοινό στους μετέχοντες σε όλη αυτή την επιστημονική πανδαισία, σε όλο αυτό το συγκλονιστικό βίωμα. Οι δε ομιλητές τόνισαν ότι ένοιωσαν άλλοι μια φορά υπέροχα, γοητευμένοι και εντυπωσιασμένοι από την έκλειψη του Ήλιου έστω κι αν αυτό το φυσικό γεγονός εκτυλίχθηκε μέσα σε μόνον 2 λεπτά και 32 δευτερόλεπτα! Ήταν κάτι που τους έμεινε βαθιά χαραγμένο στη μνήμη τους!
