Ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου - ΨΕΜΑΤΑ, ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ

του Αντώνη Ι. Ζαρκανέλα
π. Γενικού Διευθυντή Ανάπτυξης
της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης.

Το ημερολόγιο έδειχνε 25 Νοεμβρίου 1942, ήταν ημέρα εορτής της Αγίας Αικατερίνης, όταν στην κατεχόμενη Ελλάδα εκτελέστηκε η εντολή του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής για ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Συγκεκριμένα, τη  διενέργεια του σαμποτάζ αποφάσισε η αρμόδια ειδική υπηρεσία του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής και για τον λόγο αυτό έστειλε στην Ελλάδα τρεις ξεχωριστές αποστολές, των τεσσάρων κομάντος η κάθε μια. Η εντολή ήταν η ανατίναξη μίας από τις μεγάλες σιδηροδρομμικές γέφυρες στην Ελλάδα αφού επιδιωχθεί επαφή για συμμετοχή αντιστασιακών ομάδων Ελλήνων, με τις οποίες είχε έλθει σε κάποια επαφή το Στρατηγείο.

Από τις τρεις αποστολές, οι δύο πραγματοποιήθηκαν περί τα τέλη Σεπτεμβρίου 1942, οι κομάντος έπεσαν με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Γκιώνας έχοντας ως επικεφαλής τον Αρχηγό και Υπαρχηγό της Αποστολής, τον Ταξίαρχο Μάγιερς και τον Ταγματάρχη Γουντχάουζ αντίστοιχα. Οι κομάντος της τρίτης αποστολής δεν κατάφεραν να «πέσουν» με αλεξίπτωτα στη Γκιώνα, τον Σεπτέμβριο, αλλά «έπεσαν» τελικά περί τα τέλη Οκτωβρίου στην περιοχή του Καρπενησίου.

Για την επιχείρηση αυτή έχουν γραφτεί πολλά ψέματα και υπερβολές. Και πλάσθηκαν πολλοί Μύθοι. Για παράδειγμα, έχει γραφτεί ότι η επιχείρηση αυτή είχε δήθεν οργανωθεί από τους Έλληνες αντάρτες, οι οποίοι υποτίθεται ότι από την πρώτη στιγμή συμφώνησαν όλοιομόθυμα να συμμετάσχουν, ότι δήθεν το σχέδιο ήταν του Βελουχιώτη, ότι τάχα ο ίδιος ήταν ο αρχηγός και, κατά τους ίδιους μύθους, αφήνεται έντεχνα να εννοηθεί ότι ζητήθηκε η βοήθεια των Εγγλέζων και …άλλα τέτοια. Μάλιστα, τόσο έχουν πεισθεί οι νεοέλληνες για την υποτιθέμενη «ομοθυμία» των δύο ανταρτικών ομάδων του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ που συμμετείχαν στην επιχείρηση της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, ώστε να γιορτάζεται η Εθνική Αντίσταση την πρώτη Κυριακή μετά την 25^η  Νοεμβρίου, ημέρα ανατίναξής της.

Η αλήθεια είναι ότι πράγματι πραγματοποιήθηκε η επιχείρηση με τον κωδικό «HARLING», ότι ήταν ένα από τα πρώτα σημαντικά σαμποτάζ στην Ευρώπη από στρατηγικής και τακτικής απόψεως και ασφαλώς είναι το πρώτο, μεγαλύτερο και μεθοδικά σχεδιασμένο σαμποτάζ στην Ελλάδα σε ολόκληρη την περίοδο της Κατοχής. Είναι επίσης αλήθεια ότι συμμετείχαν αντάρτες και από τις δύο υπάρχουσες τότε μεγάλες αντιστασιακές οργανώσεις, τον ΕΔΕΣ και τον ΕΛΑΣ (στρατιωτικό σκέλος του ΕΑΜ).

Δεν είναι όμως καθόλου αλήθεια και δεν επιβεβαιώνεται από καμιά ιστορική πηγή και κυρίως από τους πρωτεργάτες-συμμετέχοντες, ακόμη και απ’ αυτά τα αρχεία και έγγραφα του ΚΚΕ ότι η συμμετοχή του ΕΛΑΣ και του Βελουχιώτη στο σαμποτάζ ήταν αυθόρμητη και οικειοθελής. Το αντίθετο μάλιστα. Ο Βελουχιώτης δεν είχε την άδεια να συμμετάσχει στο σαμποτάζ και γι’ αυτό κλήθηκε έναν μήνα αργότερα να απολογηθεί σε ανώτατο κομματικό όργανο.

Πριν από το σαμποτάζ, ο ίδιος ο Βελουχιώτης απέφευγε, επί τουλάχιστον έναν μήνα, να έλθει σε επαφή με τους Εγγλέζους οι οποίοι του έστελναν με κάθε τρόπο μηνύματα. Δεν ήταν δυνατόν να μην είχε μάθει ο Βελουχιώτης περί της έλευσης των κομάντος, όταν το είχαν μάθει οι κάτοικοι των γύρω χωριών. Δεν μπορεί να μην του μετέφερε το νέο ο γνωστός ληστής της περιοχής, Καραλίβανος, γνωστός και φίλος και αργότερα συναγωνιστής του Άρη, ο οποίος είχε περισυλλέξει κάποια υλικά από αυτά που ρίχτηκαν με αλεξίπτωτο ενώ στη συνέχεια ο ίδιος βοήθησε και για την ανεύρεση των υπολοίπων, όπως αναφέρει ο Μάγιερς. Οι χωρικοί στα γύρω χωριά  γνώριζαν την ύπαρξη των Εγγλέζων και το κρατούσαν μυστικό λόγω της παρουσίας Ιταλών οι οποίοι κατείχαν την περιοχή. Κρατούσαν αυτό το μυστικό με καμάρι, παρόλο που είχε «βουίξει» η Γκιώνα, γι’ αυτό δεν είναι δυνατόν ο Βελουχιώτης να μην είχε μάθει τίποτα(!!). Ο Μάγιερς έστελνε μηνύματα στον Βελουχιώτη αλλά εκείνος δεν απαντούσε. «Φαινόταν σαν να μας απέφευγε επίτηδες», γράφει συγκεκριμένα ο Μάγιερς στο βιβλίο του «Η Ελληνική Περιπλοκή» (MAYERS, 1975, σελ. 60).

Όταν έπεσαν στα χέρια του Άρη οι τέσσερις κομάντος της τρίτης αποστολής, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Έλληνας Θέμης Μαρίνος, ο Βελουχιώτης εμφανίστηκε να αμφισβητεί τα περί της πραγματικής τους ταυτότητας, ότι δηλαδή ίσως να ήταν Γερμανοί, τουλάχιστον αυτό εκμυστηρευόταν στον Δημητρίου (Νικηφόρο) ο οποίος το αναφέρει στο βιβλίο του, γι’ αυτό και τους είχε για κάποιες ημέρες υπό περιορισμό. Στη συνέχεια όμως, επί δεκατέσσερις ημέρες τους περιέφερε σε χωριά της Ευρυτανίας προς την Αιτωλοακαρνανία για να δείχνει στους χωρικούς ότι οι Εγγλέζοι στήριζαν τον ΕΛΑΣ. Ωστόσο, όταν ο Βελουχιώτης πήρε ένα γράμμα από τον Γουντχάους που του έδωσε ο παπάς του χωριού -από το οποίο πέρασε ο Γουντχάουζ καθ΄οδόν για την Ήπειρο- τότε μόνο έδωσε εντολή να πάνε τους κομάντος στην Στρώμνη.

Στο μεταξύ, όταν ο Μάγιερς έβλεπε ότι περνούσαν άπραγες οι μέρες, στις 2 Νοεμβρίου έστειλε τον υπαρχηγό του, τον Ταγματάρχη Γουντχάουζ, να συναντήσει τον Ζέρβα -για τον οποίο γνώριζε ότι δρούσε στην Ήπειρο- με την εντολή να έχει επιστρέψει μέχρι τις 17 Νοεμβρίου στις 12 το βράδυ. Μετά από 6-7 ημέρες πεζοπορία, ο Γουντχάουζ έφθασε στο χωριό Σακαρέτσι, όπου σύμφωνα με το σχέδιο της οργάνωσης «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΙΙ», θα συναντούσε στη στάνη του Κώστα Βράζου τον Ζέρβα, ο οποίος και είχε σχετικά ειδοποιηθεί. Επειδή ακριβώς τις ημέρες εκείνες ο Ζέρβας ήταν απασχολημένος με την απόκρουση μεγάλης Ιταλικής επίθεσης, έστειλε τον υπασπιστή του, Λοχαγό Μυριδάκη, να τον συναντήσει. Οι Μυριδάκης και Γουντχάουζ, μετά από τετράωρη πορεία, συναντούν στο χωριό «Αργύρη» τον Ζέρβα ο οποίος αφού ενημερώνεται προφορικά αλλά και γραπτά από τον Γουντχάουζ τον διαβεβαιώνει για τη συμμετοχή του στο εγχείρημα, λέγοντάς του: «Δεν θα σας δώσω όμως μία δύναμη 50 ανταρτών, που μου ζητάτε, αλλά θα έλθω ο ίδιος με την απαιτούμενη δύναμη..». Στις 12 Νοεμβρίου ο Ζέρβας ξεκινά με δύναμη 92 ανδρών για να συναντήσει τον Μάγιερς, τον οποίο ειδοποιούν με αγγελιαφόρο ότι έρχεται προς αυτόν. Στις 13 Νοεμβρίου ο Ζέρβας και οι άνδρες του φθάνουν στην «περιοχή» του Βελουχιώτη τον οποίο ειδοποιεί ο Ζέρβας και ζητάει συνάντηση στη Βίνιανι.

Στις 14 Νοεμβρίου 1942 συναντώνται οι τρεις τους, Άρης, Ζέρβας και Γουντχάουζ, εκεί ενημερώνεται ο Βελουχιώτης από τον Γουντχάουζ και του ζητά να συμμετάσχει και εκείνος. Ο Βελουχιώτης δέχεται να τους ακολουθήσει για τη Στρώμνη αλλά στην επιχείρηση θα λάμβανε μέρος, όπως λέει στο βιβλίο του «Οι Αγώνες της Φυλής» ο ΜΥΡΙΔΑΚΗΣ (1983), «..υπό την προϋπόθεση ότι θα εγκρίνει τη συμμετοχή του η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ».

Στις 17 Νοεμβρίου στο χωριό Κολοκυθιά Φθιώτιδας, στις 10 το πρωί, ο Βελουχιώτης παρέμεινε υποσχόμενος ότι θα ακολουθούσε την ομάδα των Άγγλων και την ομάδα του Ζέρβα, την επόμενη ημέρα. Οι υπόλοιποι συνέχισαν και έφθασαν στο Μαυρολιθάρι, νωρίς το βράδυ της ίδια μέρας, όπου έμεινε ο Ζέρβας, ενώ οι Γουντχάουζ και Μυριδάκης συνέχισαν για συνάντηση με τον Μάγιερς με τον οποίο έπρεπε να συναντηθούν μέχρι τις 12 το βράδυ της 17^ης Νοεμβρίου.

Στη πρώτη συνάντηση της 18^ης Νοεμβρίου ο Μάγιερς, όπως ακριβώς έγραψε αργότερα σε βιβλίο του, προσέφερε στον Ζέρβα «..τους άνδρες και τα μικρά εφόδια που είχα στη διάθεσή μου και του ζήτησα να αναλάβει τη διεύθυνση της επιχείρησης. Του είπα ότι θα ήμουν ευτυχής να θεωρηθώ σαν Επιτελάρχης του» (MYERS, E. 1975; σελ. 67).

Στην Κολοκυθιά ο Βελουχιώτης, όπως εκμυστηρεύθηκε αργότερα στους Πυρομάγλου και Γουντχάουζ, και το αναφέρουν στα βιβλία τους, συναντήθηκε με επιτροπή του ΕΑΜ η οποία ήρθε από τη Λαμία στις 16 Νοεμβρίου με σκοπό να εμποδίσει οπωσδήποτε τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση ανατίναξης του Γοργοποτάμου (ΜΑΡΙΝΟΣ,1994: σελ. 96). Ο Βελουχιώτης πήγε στο Μαυρολιθάρι στις 20 Νοεμβρίου όταν έφθαναν από την Στρώμνη φορτωμένα τα μουλάρια με τα εκρηκτικά καθ’ οδόν για τον Γοργοπόταμο, όπου και συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Μάγιερς. Δηλαδή, συναντήθηκε μαζί του πέντε ημέρες πριν από το εγχείρημα..

Από την πρώτη αυτή συνάντηση και συζήτηση ο Μάγιερς συμπέρανε ότι ο Άρης «..συμφωνώντας να συνεργαστεί μαζί μας στην ανατίναξη του Γοργοποτάμου, παρέβαινε τις οδηγίες των ανωτέρων του στην Αθήνα να μην επιτίθεται σε συγκροτημένες εχθρικές δυνάμεις και ότι η παράβαση αυτή θα του στοίχιζε πιθανόν σοβαρές εκπλήξεις. Δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να φθάσουν στο μεταξύ διαταγές που να του απαγορεύουν να μας βοηθήσει αλλά στην περίπτωση που οι διαταγές αυτές δεν θα έφθαναν, ήταν έτοιμος να συνεργαστεί μαζί μας.» (MYERS, E. 1975, σελ. 70).

Στις 20 Νοεμβρίου 1942 έγινε μια συνάντηση, ένα πολεμικό συμβούλιο, στο οποίο συμμετείχαν οι Μάγιερς, Βελουχιώτης, Ζέρβας, Γουντχάουζ και Μυριδάκης. Ο Μάγιερς ανέπτυξε και στους δύο αρχηγούς, Βελουχιώτη και Ζέρβα, το γενικό σχέδιο για την επίθεση που είχε συμφωνηθεί μεταξύ τού ιδίου και του Ζέρβα. Έγιναν κάποιες παρατηρήσεις από τον Βελουχιώτη, ορίστηκε η 22^α ή 23^η ως ημερομηνία για την επιχείρηση, ο Άρης ζήτησε παράταση 2-3 ημερών μήπως και «ερχόταν και η απόφαση, όπως είπε, της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ».

Στο μεσοδιάστημα μεταξύ 20^ης και 22^ας Νοεμβρίου ο Άρης εξαφανίστηκε με σκοπό να ασχοληθεί στο χωριό Καστριώτισσα με μια υπόθεση ζωοκλοπής μιας κότας, υπόθεση που είχε συμβεί στο χωριό Μουσουνίτσα και κατά την οποία αφού μαστίγωσε άγρια τον κλέφτη, τον εκτέλεσε επί τόπου! Στο μεταξύ  ο Ζέρβας και ο Μάγιερς έκαναν «..κατανομή των δυνάμεων, του τακτικού μέρους, των σαμποτέρ και των συνεργείων αποκοπής των τηλεπικοινωνιακών και σιδηροδρομικών γραμμών..» ενημερώνοντας σχετικά τον Βελουχιώτη όταν εκείνος επέστρεψε.. Όταν όμως ο Βελουχιώτης ζήτησε νέα αναβολή του εγχειρήματος, του είπαν ότι η επιχείρηση θα γίνει  στις 11 το βράδυ της 25^ηςΝοεμβρίου 1942 «είτε έλθει είτε όχι η απάντηση από την Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ και άσχετα του αν λάβει μέρος και ο ίδιος».

Τότε και μόνον τότε στις 22 Νοεμβρίου, τρεις μέρες πριν την επιχείρηση, ο Άρης δήλωσε ενώπιον και των δύο ότι θα λάβει μέρος είτε έλθει είτε δεν έλθει η απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ. (ΜΥΡΙΔΑΚΗΣ, 1983; σελ. 23-24).

Ο Ζέρβας είχε «την ηγεσία της μάχης», «..κατέστρωσε το σχέδιο της επιχείρησης..», «..αναγνωρίστηκε ως αρχηγός από τον Μάγιερς, τον Γουντχάουζ και τον Άρη Βελουχιώτη..». Ο Ζέρβας, μετά την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, «..επικηρύχθηκε, ως ληστής, από τους Ιταλούς με το ποσό των 100.000.000 δρχ.». Ο Ζέρβας και ο ΕΔΕΣ είχαν δικαιωθεί, γράφει ο ΕΑΜίτης ιστορικός (ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Σ., 2011(1973), τομ.1, σελ. 233).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Σ., 2011(1973). Η Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας (1941-1974). Τόμος 1.Κατοχή η μεγάλη νύχτα. Εκδόσεις ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ) ΔΗΜ., 1978. Αντάρτης στα Βουνά της Ρούμελης.

ΜΑΡΙΝΟΣ, θ., 1994. ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING. 1942. (H ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ). ΕΤΑΙΡΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ.

ΜΥΡΙΔΑΚΗΣ, Μ., 1983. Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΟΥ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

MYERS, E.C.W., 1975. H ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΛΟΚΗ. Εκδόσεις Εξάντας.