Κάποτε ένας θεωρητικός φόβος για τους ευρω-πεσιμιστές, το Grexit μπορεί σύντομα να συμβεί. Το ευρώ σχεδιάστηκε για να είναι ένα αμετάκλητο νόμισμα. Δεν υπάρχει διαδικασία στους κανόνες ή τις συνθήκες της για μια χώρα να σταματήσει να το χρησιμοποιεί. Επομένως το τι θα συμβεί ακριβώς, είναι πολύ υποθετικό. Αλλά ας υποθέσουμε.
Πώς θα έφθανε ένα Grexit;
Μέσω των τραπεζών. Δεν υπάρχει πολιτική ή νομική διαδικασία για την "εκδίωξη" της Ελλάδας από το ευρώ, και η ελληνική κυβέρνηση έχει επανειλημμένως δηλώσει ότι δεν θέλει να αποχωρήσει εθελοντικά. Αυτό υποδηλώνει ότι μια έξοδος θα ερχόταν εάν η κατάσταση των τραπεζών είναι τόσο άσχημη που δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση.
Μέσω των τραπεζών. Δεν υπάρχει πολιτική ή νομική διαδικασία για την "εκδίωξη" της Ελλάδας από το ευρώ, και η ελληνική κυβέρνηση έχει επανειλημμένως δηλώσει ότι δεν θέλει να αποχωρήσει εθελοντικά. Αυτό υποδηλώνει ότι μια έξοδος θα ερχόταν εάν η κατάσταση των τραπεζών είναι τόσο άσχημη που δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση.
Πόσο χειρότερα θα γίνουν τα πράγματα;
Όχι πολύ χειρότερα, ειλικρινά. Οι τράπεζες δεν είναι ρευστοποιήσιμες: δεν είναι σε θέση να μετατρέψουν τα assets τους (κυρίως δάνεια) σε μετρητά τα οποία απαιτούν οι πιστωτές τους (κυρίως καταθέτες). Η μόνη οντότητα που έχει παράσχει αυτή την ρευστότητα, δανείζοντας στις τράπεζες χρήματα έκτακτης ανάγκης, ήταν η ελληνική κεντρική τράπεζα. Αλλά η ΕΚΤ έχει παγώσει αυτόν τον δανεισμό έκτακτης ανάγκης.
Όχι πολύ χειρότερα, ειλικρινά. Οι τράπεζες δεν είναι ρευστοποιήσιμες: δεν είναι σε θέση να μετατρέψουν τα assets τους (κυρίως δάνεια) σε μετρητά τα οποία απαιτούν οι πιστωτές τους (κυρίως καταθέτες). Η μόνη οντότητα που έχει παράσχει αυτή την ρευστότητα, δανείζοντας στις τράπεζες χρήματα έκτακτης ανάγκης, ήταν η ελληνική κεντρική τράπεζα. Αλλά η ΕΚΤ έχει παγώσει αυτόν τον δανεισμό έκτακτης ανάγκης.
Το αποτέλεσμα είναι ότι οι τράπεζες έχουν κλείσει. Περιφέρουν τα τελευταία τους μετρητά στους καταθέτες, οι οποίοι έχουν όριο ανάληψης τα 60 ευρώ ημερησίως. Έχουν σταματήσει να κάνουν ηλεκτρονικές διαβιβάσεις ευρώ στο εξωτερικό.
Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα είναι με το ένα πόδι εκτός ευρωζώνης: οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές στην χώρα τώρα, προτιμούν ρευστό. Ένα ευρώ σε έναν ελληνικό τραπεζικό λογαριασμό δεν είναι το ίδιο όπως ένα ευρώ μετρητά ή ένα ευρώ σε ένα γερμανικό τραπεζικό λογαριασμό. Ουσιαστικά, οι Έλληνες πιστεύουν ότι το "νόμισμα" στους λογαριασμούς τους, δεν είναι στα αλήθεια ευρώ.
Τι θα έσπρωχνε τα πράγματα;
Η ΕΚΤ. Η κεντρική τράπεζα θα μπορούσε να δώσει τέλος στη σανίδα σωτηρίας έκτακτης ανάγκης. Ήδη έχει αφήσει να εννοηθεί ότι αισθάνεται άβολα με το ρίσκο δανεισμού στις ελληνικές τράπεζες. Ένα μεγάλο κομμάτι των assets που δεσμεύουν ως collateral οι τράπεζες για αυτά τα δάνεια έκτακτης ανάγκης, περιλαμβάνει κρατικούς τίτλους ή τίτλους εγγυημένους από το δημόσιο.
Η ΕΚΤ. Η κεντρική τράπεζα θα μπορούσε να δώσει τέλος στη σανίδα σωτηρίας έκτακτης ανάγκης. Ήδη έχει αφήσει να εννοηθεί ότι αισθάνεται άβολα με το ρίσκο δανεισμού στις ελληνικές τράπεζες. Ένα μεγάλο κομμάτι των assets που δεσμεύουν ως collateral οι τράπεζες για αυτά τα δάνεια έκτακτης ανάγκης, περιλαμβάνει κρατικούς τίτλους ή τίτλους εγγυημένους από το δημόσιο.
Εάν η σανίδα σωτηρίας λήξει, οι ελληνικές τράπεζες θα πρέπει να αποπληρώσει τον έκτακτο δανεισμό. Δεν μπορούν να το κάνουν αυτό, και θα κατέρρεαν.
Τι γίνεται στη συνέχεια;
Το τραπεζικό σύστημα θα πρέπει να ξεκινήσει εκ νέου, αν μη τι άλλο για να διασφαλίσει το εμπόριο σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες. Θα χρειαζόταν μια τεράστια εξυγίανση των συστημικών τραπεζών. Η κατάσχεση των collateral από την κεντρική τράπεζα, θα κατέστρεφε τα assets των τραπεζών και τα εναπομείναντα assets πιθανώς θα είχαν χάσει μεγάλο μέρος της αξίας τους. Θυμηθείτε, τα τραπεζικά assets είναι σε μεγάλο βαθμό, δάνεια προς τους Έλληνες.
Το τραπεζικό σύστημα θα πρέπει να ξεκινήσει εκ νέου, αν μη τι άλλο για να διασφαλίσει το εμπόριο σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες. Θα χρειαζόταν μια τεράστια εξυγίανση των συστημικών τραπεζών. Η κατάσχεση των collateral από την κεντρική τράπεζα, θα κατέστρεφε τα assets των τραπεζών και τα εναπομείναντα assets πιθανώς θα είχαν χάσει μεγάλο μέρος της αξίας τους. Θυμηθείτε, τα τραπεζικά assets είναι σε μεγάλο βαθμό, δάνεια προς τους Έλληνες.
Στη διαδικασία της εξυγίανσης, οι τράπεζες (όποιες από αυτές επιλεγούν να επιβιώσουν), θα χρειαστεί να ανακεφαλαιοποιηθούν. Το κεφάλαιο μιας τράπεζας είναι τα assets της μείον τις υποχρεώσεις της, και υπάρχουν ουσιαστικά δύο τρόποι για να αυξήσουν το κεφάλαιο: να προσθέσουν assets ή να αφαιρέσουν υποχρεώσεις.
Θα μπορούσε να το κάνει αυτό σε ευρώ;
Ναι, αλλά θα απαιτούσε τουλάχιστον την βοήθεια της ΕΚΤ. Αυτή είναι η μοναδική οντότητα που μπορεί να παράσχει στήριξη ρευστότητας σε ευρώ, η οποία είναι απαραίτητη για να διαχειριστεί τους τρομοκρατημένους καταθέτες, η ΕΚΤ. Θα πρέπει να προχωρήσει σε επανεκκίνηση της γραμμής σωτηρίας και να δανείσει ευρώ στις νεοσύστατες τράπεζες σύμφωνα με τα υφιστάμενα assets τους, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν σε αναλήψεις.
Ναι, αλλά θα απαιτούσε τουλάχιστον την βοήθεια της ΕΚΤ. Αυτή είναι η μοναδική οντότητα που μπορεί να παράσχει στήριξη ρευστότητας σε ευρώ, η οποία είναι απαραίτητη για να διαχειριστεί τους τρομοκρατημένους καταθέτες, η ΕΚΤ. Θα πρέπει να προχωρήσει σε επανεκκίνηση της γραμμής σωτηρίας και να δανείσει ευρώ στις νεοσύστατες τράπεζες σύμφωνα με τα υφιστάμενα assets τους, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν σε αναλήψεις.
Τώρα, οι τράπεζες θα έπρεπε να αυξήσουν τα assets τους σε ευρώ ή να αφαιρέσουν υποχρεώσεις τους σε ευρώ. Η μόνη που είναι σε θέση να προσθέσει assets είναι η κυβέρνηση. Δεν έχει ευρώ, επομένως θα χρειαζόταν βοήθεια από τους πιστωτές της ευρωζώνης για να το κάνει. Αυτό σημαίνει μια συμφωνία. Εναλλακτικά, οι τράπεζες θα μπορούσαν να αφαιρέσουν υποχρεώσεις. Οι υποχρεώσεις τους είναι ως επί το πλείστον προς τους καταθέτες. Αυτό σημαίνει ένα "κούρεμα". Όλα αυτά είναι εξαιρετικά επώδυνα. Η άλλη επιλογή είναι το Grexit.
Πώς θα έμοιαζε αυτό;
Εάν η κυβέρνηση υιοθετούσε ένα νέο νόμισμα –θα το ονομάσουμε δραχμή- θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει για να ανακεφαλαιοποήσει τις τράπεζες. Θα μπορούσε να τυπώσει πολλές δραχμές και να τις χρησιμοποιήσει για να αγοράσει μετοχές στις νέες τράπεζες. Οι νέες τράπεζες θα είχαν νέα assets: μετρητά σε δραχμές.
Εάν η κυβέρνηση υιοθετούσε ένα νέο νόμισμα –θα το ονομάσουμε δραχμή- θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει για να ανακεφαλαιοποήσει τις τράπεζες. Θα μπορούσε να τυπώσει πολλές δραχμές και να τις χρησιμοποιήσει για να αγοράσει μετοχές στις νέες τράπεζες. Οι νέες τράπεζες θα είχαν νέα assets: μετρητά σε δραχμές.
Η Τράπεζα της Ελλάδας θα μπορούσε να παρέχει ρευστότητα σε δραχμές: θα μπορούσε να δανείσει όσες δραχμές ήθελε στις νέες τράπεζες.
Ποια είναι η παγίδα;
Το χρηματοοικονομικό σύστημα θα έπρεπε να μετατραπεί σε δραχμές. Επομένως, οι καταθέτες οι οποίοι είχαν 10.000 ευρώ στον λογαριασμό τους, ας πούμε θα είχαν 10.000 δραχμές. Δεν είναι ένα haircut από την άποψη των αριθμών, αλλά μια δραχμή σίγουρα θα άξιζε λιγότερο από ένα ευρώ.
Το χρηματοοικονομικό σύστημα θα έπρεπε να μετατραπεί σε δραχμές. Επομένως, οι καταθέτες οι οποίοι είχαν 10.000 ευρώ στον λογαριασμό τους, ας πούμε θα είχαν 10.000 δραχμές. Δεν είναι ένα haircut από την άποψη των αριθμών, αλλά μια δραχμή σίγουρα θα άξιζε λιγότερο από ένα ευρώ.
Πώς ένα Grexit θα επηρέαζε την υπόλοιπη ευρωζώνη;
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πούμε. Η Ελλάδα χρωστάει πολλά ευρώ άμεσα στους πιστωτές της στην ευρωζώνη: 131 δισ. ευρώ στο ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης και 53 δισ. ευρώ σε κυβερνήσεις της ευρωζώνης.
Η Ελλάδα σχεδόν σίγουρα θα δήλωνε αδυναμία πληρωμής σε αυτές τις υποχρεώσεις της και θα χρειαζόταν να τις αναδιαρθρώσει. Επίσης χρωστάει 34 δισ. ευρώ σε ιδιώτες επενδυτές μέσω ομολόγων που εκδόθηκαν στο πλαίσιο του μεγάλου default του 2012. Πιθανώς θα επιδίωκε να αναδιαρθρώσει αυτά τα ομόλογα επίσης. Αυτό θα μπορούσε να γίνει χαοτικό. Αυτές οι υποχρεώσεις υπάρχουν με βάση το διεθνές δίκαιο και υπόκεινται στη δικαιοδοσία αλλοδαπού δικαστηρίου, όχι ελληνικού. Η Ελλάδα δεν μπορεί απλώς να περάσει έναν νόμο που να αλλάζει τις προϋποθέσεις του ομολόγου, όπως έκανε το 2012.
Και τι γίνεται με την ΕΚΤ;
Η ΕΚΤ όπως την σκεφτόμαστε, είναι στα αλήθεια το ευρωσύστημα. Η ίδια η ΕΚΤ μαζί με τις 19 κεντρικές τράπεζες των χωρών της ευρωζώνης που είναι μέλη.
Μια κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών θα σήμαινε μια απώλεια των 39 δισ. ευρώ που το ευρωσύστημα έχει δανείσει σε αυτές. Αλλά ο δανεισμός είναι εγγυημένος από πολύ ασφαλή ομόλογα, επομένως το ευρωσύστημα θα ήταν ΟΚ. Τα 89 δισ. ευρώ σε έκτακτη χρηματοδότηση, λειτουργούν με διαφορετικούς κανόνες. Το ρίσκο της χρεοκοπίας βαραίνει την Τράπεζα της Ελλάδας.
Ένα πολύ ανοιχτό ερώτημα είναι τι συμβαίνει με τις υποχρεώσεις του Target2 που οφείλονται από την ΤτΕ.
Τι είναι αυτό;
Εν συντομία, οι εμπορικές τράπεζες σε κάθε χώρα αλληλεπιδρούν με τη δική τους εθνική κεντρική τράπεζα. Όταν τα χρήματα μετακινούνται μεταξύ των εμπορικών τραπεζών σε δύο χώρες, οι εθνικές κεντρικές τους τράπεζες χειρίζονται την μεταφορά. Όλες οι ροές προστίθενται κάθε ημέρα.
Το άθροισμα όλων των ροών μεταξύ των 19 κεντρικών τραπεζών είναι εξ ορισμού μηδενικό, αλλά ορισμένες εθνικές κεντρικές τράπεζες έχουν θετικά ισοζύγια στο σύστημα και ορισμένες έχουν αρνητικά.
Αυτές δεν είναι κανονικές τιμές. Η Τράπεζα της Ελλάδας έχει ένα αρνητικό ισοζύγιο, της τάξης των 100 εκατ. ευρώ (τον Μάιο). Αυτό είναι η υποχρέωσή της Target2. Είναι πιθανό η Τράπεζα της Ελλάδας να το διέψευδε, και τότε το ευρωσύστημα θα εμφάνιζε ζημιές στον ισολογισμό της κεντρικής τράπεζας. Αλλά όπως υποστηρίζει ο οικονομολόγος Karl Whelan, είναι εύλογο η ελληνική κεντρική τράπεζα να προσπαθήσει να παραμείνει μέρος του Target2, ακόμη και αν δεν είναι πλέον στην ευρωζώνη. Το επιτόκιο που πληρώνει για τις υποχρεώσεις της στο Target2 είναι μικρές, στο 0,05% αυτή τη στιγμή.
Όλα εξαρτώνται από το πόσο αμοιβαίο είναι το διαζύγιο.
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πούμε. Η Ελλάδα χρωστάει πολλά ευρώ άμεσα στους πιστωτές της στην ευρωζώνη: 131 δισ. ευρώ στο ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης και 53 δισ. ευρώ σε κυβερνήσεις της ευρωζώνης.
Η Ελλάδα σχεδόν σίγουρα θα δήλωνε αδυναμία πληρωμής σε αυτές τις υποχρεώσεις της και θα χρειαζόταν να τις αναδιαρθρώσει. Επίσης χρωστάει 34 δισ. ευρώ σε ιδιώτες επενδυτές μέσω ομολόγων που εκδόθηκαν στο πλαίσιο του μεγάλου default του 2012. Πιθανώς θα επιδίωκε να αναδιαρθρώσει αυτά τα ομόλογα επίσης. Αυτό θα μπορούσε να γίνει χαοτικό. Αυτές οι υποχρεώσεις υπάρχουν με βάση το διεθνές δίκαιο και υπόκεινται στη δικαιοδοσία αλλοδαπού δικαστηρίου, όχι ελληνικού. Η Ελλάδα δεν μπορεί απλώς να περάσει έναν νόμο που να αλλάζει τις προϋποθέσεις του ομολόγου, όπως έκανε το 2012.
Και τι γίνεται με την ΕΚΤ;
Η ΕΚΤ όπως την σκεφτόμαστε, είναι στα αλήθεια το ευρωσύστημα. Η ίδια η ΕΚΤ μαζί με τις 19 κεντρικές τράπεζες των χωρών της ευρωζώνης που είναι μέλη.
Μια κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών θα σήμαινε μια απώλεια των 39 δισ. ευρώ που το ευρωσύστημα έχει δανείσει σε αυτές. Αλλά ο δανεισμός είναι εγγυημένος από πολύ ασφαλή ομόλογα, επομένως το ευρωσύστημα θα ήταν ΟΚ. Τα 89 δισ. ευρώ σε έκτακτη χρηματοδότηση, λειτουργούν με διαφορετικούς κανόνες. Το ρίσκο της χρεοκοπίας βαραίνει την Τράπεζα της Ελλάδας.
Ένα πολύ ανοιχτό ερώτημα είναι τι συμβαίνει με τις υποχρεώσεις του Target2 που οφείλονται από την ΤτΕ.
Τι είναι αυτό;
Εν συντομία, οι εμπορικές τράπεζες σε κάθε χώρα αλληλεπιδρούν με τη δική τους εθνική κεντρική τράπεζα. Όταν τα χρήματα μετακινούνται μεταξύ των εμπορικών τραπεζών σε δύο χώρες, οι εθνικές κεντρικές τους τράπεζες χειρίζονται την μεταφορά. Όλες οι ροές προστίθενται κάθε ημέρα.
Το άθροισμα όλων των ροών μεταξύ των 19 κεντρικών τραπεζών είναι εξ ορισμού μηδενικό, αλλά ορισμένες εθνικές κεντρικές τράπεζες έχουν θετικά ισοζύγια στο σύστημα και ορισμένες έχουν αρνητικά.
Αυτές δεν είναι κανονικές τιμές. Η Τράπεζα της Ελλάδας έχει ένα αρνητικό ισοζύγιο, της τάξης των 100 εκατ. ευρώ (τον Μάιο). Αυτό είναι η υποχρέωσή της Target2. Είναι πιθανό η Τράπεζα της Ελλάδας να το διέψευδε, και τότε το ευρωσύστημα θα εμφάνιζε ζημιές στον ισολογισμό της κεντρικής τράπεζας. Αλλά όπως υποστηρίζει ο οικονομολόγος Karl Whelan, είναι εύλογο η ελληνική κεντρική τράπεζα να προσπαθήσει να παραμείνει μέρος του Target2, ακόμη και αν δεν είναι πλέον στην ευρωζώνη. Το επιτόκιο που πληρώνει για τις υποχρεώσεις της στο Target2 είναι μικρές, στο 0,05% αυτή τη στιγμή.
Όλα εξαρτώνται από το πόσο αμοιβαίο είναι το διαζύγιο.
