Για το βιβλίο της Κατερίνας Νίκα - Μάνου
«Η μέρα αρχίζει ξανά»
«Η μέρα αρχίζει ξανά» είναι ο τίτλος του βιβλίου της νηπιαγωγού Κατερίνας Νίκα
Μάνου, πνευματικός καρπός της ζωής και της εργασίας της στο Λιτόχωρο Πιερίας. Σαν να λέμε «Μια νέα μέρα ξημερώνει», και η αυγή φέρνει μαζί της τη λάμψη του ήλιου, την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής, τη διάθεση για όνειρα που αγκαλιάζουν τον στεναγμό όλης της ανθρωπότητας.
Αυτό είναι ένα από καθολικά μηνύματα του βιβλίου που απευθύνεται σε μικρούς μα και μεγάλους. Στα χέρια των μεγάλων γίνεται ένα πολύ καλό μέσο επικοινωνίας με του μικρούς. Γονείς και δάσκαλοι μαθαίνουν στα παιδιά τις μεγάλες αλήθειες και τις αξίες τη ζωής με λόγια απλά, με πράξεις εύκολες. Στα χέρια των παιδιών γίνονται σενάρια δράσης, καθώς στήνουν το σκηνικό μέσα στο οποίο κάθε παιδί γίνεται πρωταγωνιστής και ήρωας, βιώνει ένα όνειρο πολύ κοντά στην πραγματικότητα.
Οι εννέα μικρές αυτοτελείς ιστοριούλες με ήρωες τα δικά μας παιδιά στην ηλικία των χρόνων του δημοτικού σχολείου έχουν άμεση σχέση με τα καθημερινά σχολικά, οικογενειακά και κοινωνικά βιώματα και εμπειρίες των παιδιών και είναι συνυφασμένες με τα ενδιαφέροντά τους στη νέα εποχή της τεχνολογίας.
Ο λόγος απλός, η γλώσσα λιτή, περιγραφική, καίρια σε νοήματα, φροντισμένη και απόλυτα κατανοητή από τους μικρούς αναγνώστες και τις μικρές αναγνώστριες αλλά και ταιριαστή με τις λεκτικές και εκφραστικές απαιτήσεις των μεγάλων αναγνωστών μια αναγνωστριών.
Καθώς διαβάζουμε τις ιστοριούλες αυτές νιώθουμε να ξετυλίγεται μπροστά μας μια σύγχρονη παραμυθένια ιστοριούλα. Η κόκκινη κλωστή των παραμυθιών στην ανέμη τυλιγμένη μοιάζει να ξετυλίγεται και να ελευθερώνεται από μέσα μια πολύτιμη αλήθεια με εννέα μορφές:
Γιατί είναι αληθινό το χαμόγελο της μητέρας, το όμορφο τραγούδι της, οι νοστιμιές της μαγειρικής της, πολύτιμος ο χρόνος που περνάμε μαζί της.
Είναι αληθινή η γιορτή των αγαπημένων προσώπων μας που φέρνει όλους πιο κοντά, τους βάζει μέσα στη χαρά, ανοίγει τις πόρτες διάπλατα να μπει ο κόσμος μέσα.
Είναι αληθινή η διαπίστωση πως μέσα από την αμοιβαία εκδήλωση αγάπης ο πόνος μετριάζεται, η λύπη «εκτροχιάζεται». Λαχταρά η καρδιά μας για ζωή, δίνουμε και παίρνουμε μια αγκαλιά, ένα φιλί.
Είναι αληθινά τα όνειρα όταν δεν τ’ αφήνουμε στη μέση: Σαν κάτι ξεκινάς είναι καλό να το τελειώνεις. «Έτσι νιώθεις ότι πετυχαίνεις το στόχο και χαίρεσαι με το αποτέλεσμα». Σαν ένα ταξίδι που ποτέ στη μέση δεν το αφήνεις. Φτάνεις στον προορισμό και επιστρέφεις φορτωμένος με δώρα υπέροχες αναμνήσεις που μπόρεσες και έφτασες στην «Ιθάκη» του ταξιδιού σου, στον τελικό σου στόχο.
Είναι αλήθεια πως είναι μαγικός ο κόσμος του διαδικτύου, αλλά για το χατίρι του χάνουμε τον πραγματικό κόσμο, αυτόν που έχουμε μπροστά μας. «Είναι και αυτό ένα συναρπαστικό ταξίδι στον κόσμο, όμως, άμα χαθείς στα μονοπάτια του, δεν θυμάσαι τίποτα, ούτε από πού ξεκίνησες ούτε πού πηγαίνεις, και το χειρότερο δεν έχεις καν τη διάθεση να ρωτήσεις πώς μπορείς να γυρίσεις πίσω». Σαν το μαχαίρι που άλλοι το έχουν για να κόβουν ψωμί και άλλοι να «κόβουν» ζωές. Σαν το νυστέρι που στα χέρια του γιατρού σημαίνει ζωή, μα στα χέρια του φονιά σημαίνει θάνατο. Πολύ περισσότερο για ένα παιδί παραμονεύει ο κίνδυνος «να χάσει τη ζωντάνια του, την ενεργητικότητά του, την άμεση επικοινωνία με τους άλλους, τη χαρά από το παιχνίδι στη γειτονιά, στο σχολείο….».
Είναι αλήθεια πως «σημαιοφόρος δεν είναι μόνο αυτός που κρατάει τη σημαία στην παρέλαση, αλλά και αυτός που δεν μπορεί να τη βλέπει τσαλακωμένη και περιφρονημένη, που την έχει κλεισμένη μέσα του παντοτινά και όχι μονάχα μια στιγμή», γιατί «η σημαία κλείνει μέσα της τους κόπους και τις θυσίες όλων αυτών που αγωνίστηκαν για να την κρατήσουν ψηλά».
Είναι αλήθεια πως όλοι οι άνθρωποι έχουν την αξία τους καλά κρυμμένη μέσα στο μυαλό και την καρδιά τους, ανεπηρέαστη από εξωτερικά γνωρίσματα, καθώς κάποιοι θεωρούμενοι «χαλβάδες» σε «γλυκαίνουν» και σε κάνουν να μένεις «με τον χαλβά στο χέρι και στην καρδιά».
Είναι αλήθεια πως «όποιος αδιαφορεί για τους άλλους, στην πραγματικότητα αδιαφορεί πρώτα για τον εαυτό του, γιατί διαλέγει να ζει μόνος του κι έτσι γίνεται εγωιστής, νευρικός, ανικανοποίητος και … ποτέ χαρούμενος». Γιατί «άμα νοιάζεσαι βγαίνεις πάντα κερδισμένος. Ανοίγει η καρδιά σου και χωρούν μέσα πολλοί».
Τέλος, η ένατη αλήθεια, «η ομορφιά βρίσκεται τις περισσότερες φορές δίπλα μας, πολύ κοντά μας, αρκεί ν’ ανοίξουμε τα μάτια μας για να τη δούμε, να την αναγνωρίσουμε και να τη ζήσουμε». Ζώντας στην όμορφη πλαγιά του θεϊκού Ολύμπου, αξίζει να δούμε«έναν αλλιώτικο ουρανό… με τόση καθαρότητα και λάμψη… το συναρπαστικό ταξίδι των αστεριών στον απέραντο ουράνιο θόλο», να υψώσουμε το βλέμμα μας όλο και πιο ψηλά «για να ευχαριστήσουμε τον Δημιουργό και Ζωγράφο που αποτύπωσε με την έμπνευσή Του και τα πινέλα Του παντού τριγύρω τόση ομορφιά». Και το θεόρατο βουνό γίνεται σύμβολο ανάβασης των ανθρώπων, ώστε «να θυμόμαστε πάντα τις κορυφές, ειδικά την πιο ψηλή, αυτήν που δεν ανεβήκαμε ακόμα».
Μέσα, λοιπόν, από τις ιστοριούλες, εννέα όσοι και τα αριθμητικά σύμβολα, αναδύονται σύγχρονα παιδαγωγικά ζητήματα και επίκαιρα μηνύματα. Δρέποντας τους καρπούς της ανάγνωσης των εννέα μικρών ιστοριών, πραγματοποιείται κυριολεκτικά μια «ανάγνωση», ανάδυση της γνώσης, όχι των γνώσεων, που είναι προϋπόθεση της ευτυχίας μας σε τούτη τη ζωή.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να προσθέσω και μια άλλη παρατήρηση. Αν και οι αφηγήσεις μοιάζουν με πραγματικές ιστορίες σε φανταστική πλοκή, δεν απέχουν πολύ από τα κλασικά παραμύθια. Διαβάζοντάς τες βιώνεις τη μαγεία του παραμυθιού που μέσα από την απλή και λιτή πλοκή τους έχουν την ικανότητα να διδάσκουν πολλά σε μεγάλους και παιδιά. Αν και ρεαλιστικές, έχουν μια συγκινησιακή γοητεία, αποτυπώνουν ατομικές εμπειρίες με χαρακτηριστικά που ταυτίζουν οικεία πρόσωπα με τους χαρακτήρες της υπόθεσης, οδηγούν σε «ευτυχισμένο τέλος». Το κακό και αποκρουστικό νικιέται και επικρατείτο καλό, η αισιοδοξία, η αγάπη. Αυτή η σύγκρουση μεταξύ καλού και κακού, η διαφορά μεταξύ θάρρους και δειλίας, η επιστράτευση της ευφυΐας ως μοναδικού όπλου είναι επίσης παραμυθικά γνωρίσματα.
Εδώ έγκειται και η παιδαγωγική αξία των εννέα μικρών ιστοριών: ότι η σοφία του κόσμου δομείται μέσα από τις καθημερινές εμπειρίες. Ο Bruno Bettelheim, αυστριακός παιδοψυχολόγος που έζησε σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα, έλεγε πως για να κρατήσει μια ιστορία το ενδιαφέρον του παιδιού πρέπει να το διασκεδάζει και να ξυπνά την περιέργειά του. Το κέντρισμα της φαντασίας του, η ανάπτυξη της νόησής του, τα ξεκάθαρα συναισθήματά του, ο εναρμονισμός των ανησυχιών του με τις προσδοκίες του και η εύρεση λύσεων στα προβλήματά του είναι στόχος κάθε παιδαγωγικής πρωτοβουλίας.
Οι εν λόγω ιστοριούλες δίδουν ιδέες πώς τα παιδιά -είτε μόνα τους, είτε με τη βοήθεια των παιδαγωγών τους, γονέων και δασκάλων- θα αποκτήσουν επικοινωνιακές δεξιότητες, θα αναπτύξουν την αντιληπτική τους δυνατότητα μετατρέποντάς τη σε ικανότητα, θα προσφέρουν νέες διαστάσεις στη φαντασία τους μέσα από τις αναδυόμενες εικόνες των ιστοριών, θα καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη, και όλα αυτά μέσα από την βιωμένη εμπειρία. Γιατί η πρώτη και πολύτιμη γνώση δεν βρίσκεται στα βιβλία αλλά δίπλα μας, κοντά μας, κοντά στους άλλους και στην επαφή μαζί τους. Είναι η εμπειρική γνώση. Ως αποτέλεσμα, προσφέρουν ηθική διαπαιδαγώγηση, στηριγμένη σε συγκεκριμένες ηθικές έννοιες και όχι σε αφηρημένα θεωρητικά σχήματα. Είναι σημαντικό ότι δεν υπόσχονται ζωή χωρίς προβλήματα, αλλά ζωή με προβλήματα, αγωνίες και αγώνες, για να μπορέσουν να την κερδίσουν και μαζί της να κερδίσουν και την ευτυχία μέσα στον πολύπλοκο κόσμο μας. Μαθαίνουν όχι να ζουν σε έναν ωραιοποιημένο κόσμο, αλλά να αγωνίζονται να δώσουν ομορφιά στον κόσμο.
Οι μικρές αυτές ιστοριούλες έφεραν στη μνήμη μου τα θυμόσοφα του λαού μας λόγια: «Σαν το σιτάρι σπέρνεται στον κόσμο η αλήθεια, κι απ’ τον καθάριο σπόρο της φυτρώνουν παραμύθια. Καλότυχος όποιος μπορεί τα στάχυα να θερίσει και το σιτάρι απ’ τ’ άχυρο καλά να ξεχωρίσει. Για τον μικρό τον κόπο του μεγάλο κέρδος μένει: Όλη η αλήθεια που θα βρει στα ψέματα κρυμμένη» ή τα μελοποιημένα από τον Μάνο Χατζιδάκιλόγια του Νίκου Γκάτσου «Μια φορά κι έναν καιρό, όπως λεν’ τα παραμύθια, κυνηγούσα τ’ όνειρο για να μάθω την αλήθεια».
Ευαγγελία Ράπτου - Στεργιούλα, Φιλόλογος - Δρ. Παν. Αιγαίου
