%2B-%2B1.jpg)
ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ 1944: Ο σημαντικότερος Δεκέμβριος του 20ου Αιώνα
Αντώνη Ι. Ζαρκανέλα
Εισαγωγή
Τον Οκτώβριο του 1944 έφευγε και ο τελευταίος Γερμανός από την Ελλάδα. Στις 18 Οκτωβρίου επέστρεφε στην Ελλάδα η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και ο Πρωθυπουργός της Γεώργιος Παπανδρέου αναρτούσε την Ελληνική Σημαία στην Ακρόπολη. Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας αποτέλεσμα της Διάσκεψης του Λιβάνου και καρπός επίμονων συζητήσεων που ακολούθησαν ολοκληρώθηκε μετά την αποστολή και των ονομάτων που θα κάλυπταν τις θέσεις πέντε υπουργείων και ενός υφυπουργείου που είχε συμφωνηθεί να δοθούν στο ΚΚΕ/ΕΑΜ και στην ΠΕΕΑ “κυβέρνηση του βουνού”.
Τον Δεκέμβριο του 1944 ξεσπούσε η “Επανάσταση” και ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ μπαίνουν στην Αθήνα και με την βοήθεια του Εφεδρικού ΕΛΑΣ προσπαθούν να καταλάβουν την εξουσία. Οι τριανταπέντε ημέρες που διήρκεσαν τα Δεκεμβριανά άφησαν ανεξίτηλες τις πληγές για πολλά-πολλά χρόνια, που φθάνουν μέχρι το σήμερα. Θεωρείται, και είναι, ο Δεκέμβριος του 1944 τόσον σημαντικός που αποτελεί προσφιλές θέμα για μελέτη των ιστορικών, υπό το φως βέβαια των νέων στοιχείων που έχουν προκύψει απο την απελευθέρωση των επίσημων κρατικών αρχείων, ιδιαίτερα των πρώην Ανατολικών Χωρών. Ακόμη και το ΚΚΕ προσπαθεί να τον “ξαναδιαβάσει”.
Ακόμη και σήμερα η κομμουνιστογενής Αριστερά στον Δεκέμβριο του 1944 δεν βλέπει παρά την μεγάλη “ευκαιρία που χάθηκε”. Όλοι οι άλλοι, όλα τα κόμματα-σύμμαχοι του ΚΚΕ κατά την Κατοχή αλλά και εκείνα που συνέχισαν να στηρίζουν το ΚΚΕ μέχρι την αποχή από τις εκλογές, όλα τα μεγάλα κόμματα και όλοι οι ιστορικοί, πλήν των “στρατευμένων”, παραδέχονται οτι η “στάση” των κομμουνιστών και ιδιαίτερα οι ακρότητες, ωμότητες και η ομηρία χιλιάδων αμάχων πολιτών, όλων των κοινωνικών τάξεων και όλων των ηλικιών, εκείνου του Δεκεμβρίου ήταν το σημείο έναρξης της αμπώτιδος για τη δημοφιλία του ΚΚΕ/ΕΑΜ, το χρονικό σημείο όπου ακόμη και οι σύμμαχοι του ΚΚΕ το εγκατέλειπαν.
Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1944 έμειναν στην ιστορία με διάφορα προσονύμια: Δεκεμβριανά, Μαύρος ή Κόκκινος Δεκέμβριος, η Μάχη της Αθήνας, η Εξέγερση στην Αθήνα, η Στάση των Αθηνών, ο Μεγάλος Δεκέμβρης για τους Κομμουνιστές. Οπως όμως και να την δεί κανείς αυτήν την περίοδο των τριανταπέντε ημερών δεν μπορεί να την κατανοήσει αν δεν την δεί σε σχέση με τί προηγήθηκε αλλά και το τί ακολούθησε.
Στα επόμενα άρθρα θα διατρέξουμε την περίοδο των Δεκεμβριανών με ένα “δημοσιογραφικό” τρόπο παρουσιάσης των γεγονότων, όπως, δηλαδή, εξελίσσονταν, μέρα-τη-μέρα σε πολιτικό αλλά και στρατιωτικό επίπεδο, τα γεγονότα. Με τον τρόπο αυτό θα φανεί πόσο “τυχαία” και “απρογραμμάτιστα” ήταν τα Δεκεμβριανά από την πλευρά του ΚΚΕ, αλλά και πόσο κοντά στην επιτυχία βρέθηκε η προσπάθεια βίαιης, ένοπλης κατάληψης του κράτους από τους στασιαστές.
%2B-%2B2.jpg)
Οι Αντιστασιακές - Ανταρτικές Ομάδες στην Κατοχή
Το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ φροντίζοντας να προσελκύσει και διάφορα μικρά σοσιαλιστικά κόμματα (ΣΚΕ, ΕΛΔ,ΑΚΕ, ΕΣΚΕ) με ανύπαρκτη λαϊκή βάση αλλά που αποτελούσαν μία καλή προθήκη, καθώς τα πρόσωπα που τα συνιστούσαν ήταν γνωστοί σοσιαλδημοκράτες, σοβαροί άνδρες της πολιτικής και της επιστήμης όπως ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Αλέξανδρος Σβώλος, ο Στράτης κλπ. Στρατιωτικός βραχίονας του ΕΑΜ ήταν ο ΕΛΑΣ που συστάθηκε τους αμέσως επόμενους μήνες. Για να διατηρηθεί όμως η βιτρίνα και για να προσελκυσθεί κόσμος ο ΚΚΕ έκανε ό,τι έπρεπε να γίνει ώστε ο ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, ιδιαίτερα το ΕΑΜ, να έχουν εξωτερικά χαρακτηριστικά εθνικού συνασπισμού με σοσιαλιστικές τάσεις, συμμετοχή σοσιαλιστών ή γνωστών δημοκρατών που βοηθούσε στη διατήρηση της βιτρίνας, αποφεύγοντας να μιλάει στις μάζες για Λένιν ή Στάλιν, για επανάσταση, ενώ διατήρησε τους εκ παραδόσεως ισχυρούς δεσμούς (Εκκλησία, οικογένεια, ιδιοκτησία). Στην πράξη όμως και οι δύο αυτές οργανώσεις ελέγχονταν στενά από το ΚΚΕ.
Την ίδια περίπου περίοδο, στις αρχές Ιουνίου 1942 δημιουργείται ο ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) από μια επιτροπή διακεκριμένων Αθηναίων, του οποίου στρατιωτικός ηγέτης ήταν ο συνταγματάρχης Ναπολέων Ζέρβας και επίτιμος αρχηγός ο Στρατηγός Νικ. Πλαστήρας. Ο Ζέρβας είχε αποταχθεί λόγω της συμμετοχής του στο κίνημα του 1935 αλλά και σε πολλές συνωμοσίες κατά του καθεστώτος. Ήταν υπέρ ενός δημοκρατικού συντάγματος, της διενέργειας δημοψηφίσματος για την επάνοδο ή μη του μετά το κίνημα δημιουργήθηκε ΕλληνικΒασιλέως και για την τιμωρία των συνεργατών του εχθρού. Αν και προσπάθησε να εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα ο ΕΔΕΣ ήταν κυρίως επικεντρωμένος στην Ηπειρο.
Μία άλλη αντιστασιακή οργάνωση ήταν η ΕΚΚΑ (Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση) με έντονα δημοκρατικές-αντιμοναρχικές ιδέες που ιδρύθηκε στην Αθήνα από τον Γεώργιο Καρτάλη. Την πρώτη ανταρική δύναμη η ΕΚΚΑ την οργάνωσε την άνοιξη του 1943 με ισχυρή βρετανική βοήθεια το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων υπό την ηγεσία ενός ικανού αξιωματικού του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού, ο οποίος είχε προηγουμένως οργανώσει στη Βόρειο Ελλάδα μια προσωπική ανταρτική ομάδα με μερικές εκατοντάδες ένοπλων ανδρών.
Την περίοδο της κατοχής υπήρξαν και άλλες αντιστασιακές οργανώσεις διαφόρων σκοπών, στόχων και εξάπλωσης. Ένοπλες οργανώσεις ήταν η ΠΑΟ στην Κεντρική Μακεδονία, τα σώματα των Μιχάλαγα στην Δυτική Μακεδονία, του Τσαούς Αντών στην Ανατολική Μακεδονία, του Κισά Μπατζάκ στην Κεντρική Μακεδονία, η ομάδα του Λοχαγού Κωστόπουλου που δρούσε στην Θεσσαλία και στην οποία είχε προσχωρήσει και ο συνταγματάρχης Στέφανος Σαράφης μέχρι την σύλληψή του από τον ΕΛΑΣ, η οργάνωση Χ, που ήταν επικεντρωμένη στην Αθήνα και άλλες μικρές ένοπλες ομάδες που ήταν διάσπαρτες στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα.
Την περίοδο τις κατοχής υπήρξαν πολλές άλλες μικρότερες, κατά βάση άοπλες αντιστασιακές οργανώσεις με μικρό αριθμό μελών που δρούσαν κυρίως στην Αθήνα (π.χ. Εθνική Δράσις, Ένωση Εφέδρων Αξιωματικών, η Σπίθα, η Ιερή Φάλαγξ, ο Κόδρος, Προμηθέας Ι και ΙΙ. Κλπ). Στην συντριπτική τους πλειοψηφία δεξιάς προέλευσης που στόχο είχαν την συλλογή πληροφοριών, πραγματοποίηση σαμποτάζ, διευκόλυνση μεταφοράς στην Μέση Ανατολή, φυγάδευση Άγγλων στρατιωτικών κλπ.
Πέραν των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούν και οι ομάδες στρατιωτικών αποστολών των συμμάχων που δρούσαν την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα. Σημαντικότερη όλων ήταν η Βρετανική, η πρώτη ομάδα της οποίας υπό τον ταξίαρχο Εντυ Μάγιερς έπεσε στην περιοχή της Γκιώνας προκειμένου να καταστρέψουν την Γέφυρα του Γοργοποτάμου ή της Παπαδιάς με τη βοήθεια ελλήνων ανταρτών. Μετά το επιτυχές εγχείρημα του Γοργοποτάμου η αποστολή αυτή έλαβε την εντολή να παραμείνει στην Ελλάδα με σκοπό την οργάνωση, εκπαίδευση και τον ανεφοδιασμό των ανταρτικών ομάδων ως βοηθητικής στρατιωτικής δύναμης (MYERS, 1975). Η Σοβιετική Ένωση περιελάμβανε δέκα Σοβιετικούς αξιωματικούς υπό τον συνταγματάρχη Ποπώφ. Η αποστολή αυτή έφθασε στην Ελλάδα στις 25 Ιουλίου 1944, από το στρατηγείο του Τίτο, απ΄όπου τους παρέλαβε ένα Σοβιετικό αεροπλάνο που είχε απογειωθεί με τέχνασμα, όπως αναφέρει ο ΑΒΕΡΩΦ (1973, 92009), από μια αγγλοαμερικανική βάση στην Ιταλία. Οι δύο από τους δέκα έπεσαν με αλεξίπτωτο στην Μακεδονία και οι άλλοι μεταφέρθηκαν στην Δυτική Θεσσαλία, όπου προσγειώθηκε, σε ένα ορεινό αεροδρόμιο, το αεροπλάνο. Υπαρχηγός της αποστολής ήταν ο αντισυνταγματάρχης Τσέρνιτσεφ, ο οποίος, μετά την απελευθέρωση, υπηρέτησε ως σύμβουλος στην Σοβιετική Πρεσβεία των Αθηνών. Από την πλευρά των Αμερικανών υπήρξαν διάφοροι στρατιωτικοί σύμβουλοι, στρατιωτικοί και πολίτες, που από το 1943, στην αρχή ως τμήμα της βρετανικής αποστολής και στην συνέχεια ανεξάρτητα, αλλά σε συνεργασία με τους βρετανούς συμμετείχε στη συλλογή πληροφοριών για τις κινήσεις των γερμανών, σε πράξεις δολιοφθοράς κλπ. (ΡΙΖΑΣ, 2011).
Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ – Δεκέμβριος 1942.
Το ΚΚΕ αποτελούσε, όπως έγραφε αργότερα, στις 20 Οκτωβρίου 1950, ο ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ (1950) σε άρθρο του την “..κύρια καθοδηγητική δύναμη του ΕΑΜ..” Το ΕΑΜ παρόλες τις προσπάθειες του ΚΚΕ μέχρι και το τέλος του 1942 “..δεν είχε μαζική υποστήριξη στη χώρα και ιδιαίτερα στη Μακεδονία, Θεσσαλία, Πελοπόννησο..” όπως ανέφερε ο Σιάντος (ΚΚΕ, 1946) Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ στην Κατοχή και μέχρι την επιστροφή του Ζαχαριάδη, στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη τον Δεκέμβριο του 1942. Οι συνδιασκέψεις για την κομμουνιστική τελετουργική είναι κορυφαίες εκδηλώσεις και οι αποφάσεις που λαμβάνονται ισοδύναμες εκείνων των συνεδρίων. Τα κύρια θέματα της διάσκεψης αυτής ήταν αύξηση της επιρροής του κόμματος και οι τρόποι με τους οποίους το κίνημα αντίστασης, που δεν ήταν εξάλλου για το ΚΚΕ, τουλάχιστον, παρά προπαρασκευαστικό στάδιο για τον τελικό σκοπό, την κατάληψη, δηλαδή, της εξουσίας. Για την επίτευξη των παραπάνω καθορίστηκαν οι εξής στόχοι: 1) Θα πρέπει να μονοπωληθεί η Εθνική Αντίσταση αφού εξεδουτερωθούν όλες οι άλλες ανταρτικές ομάδες, 2) Να υπάρξει διείσδυση και ο έλεγχος στις ένοπλες δυνάμεις που είχαν καταφύγει στην Αίγυπτο και αναδιοργανώνονταν από την εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση προκειμένου να συμμετάσχουν στις συμμαχικές πολεμικές επιχειρήσεις και 3) Η υπονόμευση και φθορά του κύρους του Βασιλέως Γεωργίου και της Κυβέρνησης με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε αντίδραση στα κομμουνιστικά σχέδια να εμφανίζονται και να ερμηνεύονται “ως μηχανοραφίες αντιδραστικών και αντιδημοκρατικών στοιχείων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΑΣ, Ε., 1973. ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΤΣΕΚΟΥΡΙ, ΕΛΛΑΣ, 1946-1949 ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΗΓΗΘΕΝΤΑ
Εκδόσεις ΤΟ ΒΗΜΑ βιβλιοθήκη, 2009.
ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ, Ν, 1950. Άρθρο εις το Ελληνο-Αμερικανικόν Βήμα, 20 Οκτωβρίου 1950. (Αναφέρεται από τον Κούσουλα:ΚΚΕ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΡΙΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ 1918-1949. Σελ. 185).,
ΚΚΕ,1946. Δέκα Χρόνια Αγώνες, 1935-1945. Κεντρική Επιτροπή ΚΚΕ, 1946
MYERS, E.C.W., 1975. Η Ελληνική Περιπλοκή. Εκδόσεις Εξάντας.
ΡΙΖΑΣ, Σ., 2011. Η εμπλοκή της Αμερικανικής Αποστολής (OSS) στην κατοχική Ελλάδα
