Η ελληνική Βαϊμάρη. του Τάσου Τρίκκα
Η μάχη που διεξάγεται σε πολλά μέτωπα, και στο πεδίο της μετάλλαξης, δεν έχει κριθεί ακόμη. Το πρόσημο των εξελίξεων είναι προς το παρόν θετικό. Η αντοχή
του ''άλλου κόσμου'', του κόσμου που δέχεται τα τελευταία χρόνια την πρωτοφανή σε αγριότητα επίθεση του κόσμου της εκμετάλλευσης, δεν έχει εξαντληθεί, βαστά ακόμη.
του ''άλλου κόσμου'', του κόσμου που δέχεται τα τελευταία χρόνια την πρωτοφανή σε αγριότητα επίθεση του κόσμου της εκμετάλλευσης, δεν έχει εξαντληθεί, βαστά ακόμη.
Για τον ''περπατημένο'' στη σύγχρονη βιβλιογραφία αναγνώστη, ο τίτλος του σημειώματος είναι απωθητικός. Ας μη βιαστεί όμως. Δεν πρόκειται, όπως μπορεί να νόμισε, για μια απόπειρα αλίευσης ιστορικών αναλογιών, που θα ήταν και έωλη και σφαλερή. Όντως υπάρχει εδώ μια παραπομπή στη γερμανική προεδρική δημοκρατία του μεσοπολέμου, που δεν αποτελεί όμως εργαλειακή χρήση της Ιστορίας, αφού δεν θέλει να αποδείξει τίποτε. Μακριά από αβάσιμους παραλληλισμούς, το σημείωμα απλώς αρθρώνει ορισμένες σκέψεις για το παρόν με αφορμή τις εκλογές, πάνω στους αρμούς ενός ικριώματος από το παρελθόν.
Η πολιτική βούληση του εκλογικού σώματος εκφράσθηκε στην κάλπη αλλά και στην εκούσια απομάκρυνση από αυτήν, στην επιλογή της αποχής. Το ευρύ φάσμα των πρώτων αντιδράσεων στο εκλογικό αποτέλεσμα είναι αποκαλυπτικό. Ένας κοινός παρονομαστής χαρακτηρίζει τις αντιδράσεις, όσο ποικίλες και διαφορετικές και αν είναι. Το φάσμα αρχίζει από θριαμβικές ιαχές νίκης και τελειώνει σε πικρά δάκρυα ήττας (και ηττοπάθειας) και σε εκδηλώσεις χαιρεκακίας (γιατί;). Ο φακός εξάλλου του κοινωνικού φαντασιακού μεγεθύνει ένα αργόσυρτο σοκ απρόσμενης διάρκειας, ενώ ο μανδύας μιας επίδειξης κυνισμού από νέους κυρίως ανθρώπους καλύπτει πληγές μιας απροσδόκητης, αλλά παρήγορης κατά βάθος ευαισθησίας σε μια εποχή άμβλυνσης συναισθημάτων.
Ο κοινός παρονομαστής είναι το διάχυτο σ' όλη σχεδόν την κοινωνική διαστρωμάτωση αίσθημα αγωνίας, ανασφάλειας, απογοήτευσης και διάψευσης προσδοκιών που κατακυρίευσε ψυχές και συνειδήσεις μετά την εμφάνιση της κρίσης. Αιτία, η εξαφάνιση ή ριζική αλλοίωση των σταθερών της καθημερινής βιωτής - εκεί που ''εισπράττονται'' άμεσα και αδιαμεσολάβητα, σε προσωπικό επίπεδο, οι συνέπειες που έχουν στη ζωή του καθενός η λιτότητα, το χρέος, τα μνημόνια. Η βαθιά εξαλλαγή της πραγματικότητας προκαλεί φόβο - και ο φόβος σκιάζει τη ζωή των ανθρώπων.
Η μάχη δεν έχει ακόμη κριθεί
Η εξαλλαγή δεν αφορά ωστόσο τον νικητή της προχθεσινής αναμέτρησης, τον Αλέξη Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ. Γνωστός κεκράκτης των ΜΜΕ μας διαβεβαιώνει ότι ο ''ΣΥΡΙΖΑ άλλαξε και έγινε καλύτερος''. Πρόκειται περισσότερο για τους ευσεβείς πόθους ενός κόσμου επί ποδός πολέμου για τη διάσωση της κυριαρχίας του, παρά για την πιστοποίηση ενός συγκλονιστικού γεγονότος. Πάντως, στον χώρο του κυβερνώντος κόμματος συντελούνται επίσης διεργασίες μετάλλαξης, που δικαιολογημένα προκαλούν ανησυχίες, καθώς διαβρώνουν την κοινωνική βάση των δυνάμεων του ''καινούργιου'', που αντιμάχεται το ''παλιό'', σ' ένα μανιχαϊκό σχήμα, χρήσιμο από επικοινωνιακή άποψη, αλλά αδόκιμο.
Ήδη ο ΣΥΡΙΖΑ αδειάζει από το κοινωνικό του περιεχόμενο, που ποτέ δεν ήταν επαρκές. Πώς θα ήταν άλλωστε, όταν η πολιτική του κινείται συνεχώς πάνω σ' έναν άξονα διαζευγμάτων του τύπου ''μνημόνιο-αντιμνημόνιο'' και ''παλιό-καινούργιο''; Όταν εγκλωβίζεται στη φαινομενολογία του πολιτικού γίγνεσθαι; Όταν εξασθενίζει ο αντισυστημικός του χαρακτήρας, στον οποίο οφείλεται η απογείωση από τα μονοψήφια ποσοστά; Όταν η μεγάλη οργανωτική καθυστέρησή του υποδηλώνει προσήλωση στην άσκηση πολιτικής ''από τα πάνω'' και υποκρύπτει ένα είδος φόβου των μαζών; (Η αδυναμία του να βρει τρόπους να συνδεθεί με το κίνημα των πλατειών είναι ενδεικτική). Όταν εκλαμβάνει ως πολιτική συμμαχιών την ανακύκλωση ενός πολιτικού προσωπικού σημαδεμένου στην κοινωνία ως αδιαχώριστου μέρους του ''συστήματος''; Ερωτήματα κρίσιμα που δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να σπρωχθούν κάτω από το χαλί, με δικαιολογίες που προβάλλουν άλλες προτεραιότητες.
Η μάχη που διεξάγεται σε πολλά μέτωπα, και στο πεδίο της μετάλλαξης, δεν έχει κριθεί ακόμη. Το πρόσημο των εξελίξεων είναι προς το παρόν θετικό. Η αντοχή του ''άλλου κόσμου'', του κόσμου που δέχεται τα τελευταία χρόνια την πρωτοφανή σε αγριότητα επίθεση του κόσμου της εκμετάλλευσης, δεν έχει εξαντληθεί, βαστά ακόμη. Αλλά έκδηλα είναι τα ανησυχητικά σημάδια της κόπωσης και της σύγχυσης που τον διακατέχουν. Το ''μούδιασμα'', που χτυπάει την καμπάνα για έναν μεγάλο κίνδυνο με ταξικό χρώμα και χαρακτηριστικά, κίνδυνο που δεν έρχεται από το παρελθόν, από το ''παλιό'', αλλά είναι έκφανση του ''καινούργιου''. Πρόκειται για τη σύγχρονη, αναβαθμισμένη εκδοχή της ικανότητας του ''συστήματος'' να μεταλλάσσεται το ίδιο, να ανανεώνει τη στρατηγική του με την υιοθέτηση των μεθόδων του νεοφιλελευθερισμού, να συσσωματώνει ακόμη και τον αντίπαλό του. Το ''σύστημα'' αμύνεται με την εξαλλαγή του αυτή, καθώς αμφισβητείται σε πρωτοφανή έκταση και με αυξανόμενη ένταση από τα θύματά του με τρόπο ''βουβό'', προς το παρόν τουλάχιστον. Το ''σύστημα'' αγριεύει, καθώς βλέπει να απειλείται στο κέντρο του από τη δυναμική της μείωσης του κεφαλαιοκρατικού κέρδους, το ποσοστό του οποίου φθίνει. Δεν μπορεί να δεχθεί το ενδεχόμενο -την προοπτική- μιας νέας κατάστασης πραγμάτων, όπου το κέρδος θα πάψει ''να είναι πάνω από τους ανθρώπους''.
Νήμα με πολλούς κόμβους...
Εξαλλαγή της πραγματικότητας είναι πριν απ' όλα η εξαλλαγή των όρων της εκμετάλλευσης των υποτελών τάξεων από το μεγάλο κεφάλαιο και όσους το υπηρετούν, που κάνουν τα πάντα για να διατηρήσουν αλώβητο έναν συσχετισμό δυνάμεων που τους ευνοεί, διαφυλάσσοντας την ταξική τους κυριαρχία. Οι όροι της εκμετάλλευσης που έχουν αλλάξει και θα αλλάξουν ακόμη περισσότερο -φθάνουν συνεχώς τα προμηνύματα- αποτελούν ένα νήμα με πολλούς κόμβους. Η λιτότητα και οι τρομακτικές στερήσεις που συνεπάγεται για τους μισθωτούς, τους συνταξιούχους, τους ''μικρομεσαίους'' επαγγελματίες και, βεβαίως, τους άνεργους, είναι ο πρώτος από αυτούς τους κόμβους. Πρόκειται για έναν στρατηγικό στόχο, που δεν περιορίζεται στη σφαίρα της οικονομίας: Αποβλέπει στην εμπέδωση, στη συνείδηση και το συναίσθημα όλων αυτών που υφίστανται την εκμετάλλευση, της ιδέας ότι ''δεν γίνεται αλλιώς'', εμπέδωση μέσα από την απελπισία της εξαθλίωσης και της αδυναμίας.
Άλλος κόμβος είναι η βαθμιαία κατεδάφιση όχι μόνο των υπολειμμάτων του ''κοινωνικού κράτους'' - αλλά του συνολικού θεσμικού οικοδομήματος της αστικής δημοκρατίας. Πολυσυζητημένη στη χώρα μας πτυχή της κατεδάφισης αποτελεί η διακυβέρνηση με νομοθετικά διατάγματα (πράξεις νομοθετικού περιεχομένου) μειώνοντας το ρόλο του Κοινοβουλίου, καθώς και ο ''πρωθυπουργοκεντρισμός''. Ένας ακόμη κόμβος είναι η ενδυνάμωση της καταστολής και η εκτροφή, με την ανοχή και την υπόθαλψη, μιας εφεδρικής ''σιδηράς φρουράς'' του καθεστώτος, όπως είναι εν δυνάμει η Χ.Α.
Το σχέδιο των αντιδημοκρατικών δυνάμεων
Στο πολιτικό σχέδιο των αντιδημοκρατικών δυνάμεων περιλαμβάνεται και η ενσωμάτωση στο ''σύστημα'' ενός μέρους τουλάχιστον των αντιπάλων τους, με τις κατάλληλες αντιπαροχές και με την άλωση φύσει ή θέσει οχυρών του. Σ' αυτά συγκαταλέγεται ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά και ο ενδιάμεσος χώρος των υπαρκτών ή υπό διαμόρφωση σχηματισμών του Κέντρου και της Κεντροαριστεράς. Εδώ θα κάνουμε χρήση της ιστορίας της γερμανικής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
Δέσμιος της αντίληψης ότι για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που μάστιζε τότε τη Γερμανία δεν υπήρχε άλλος δρόμος από την περιστολή των δημοσίων δαπανών, τη μείωση των μισθών, των συντάξεων και των κοινωνικών παροχών, ένας συμφυρμός κομμάτων με κορμό τη Σοσιαλδημοκρατία συμμάχησε με το ''βαθύ κράτος'' και τα κόμματα της άλλης όχθης. Έγινε εταίρος των πολιτικών εκπροσώπων του μεγάλου κεφαλαίου και των στρατοκρατών σ' έναν μεγάλο κυβερνητικό συνασπισμό. Να προσθέσουμε μόνο εδώ ότι κάθε ομοιότητα ή αναλογία με τα δικά μας είναι συμπτωματική και επιφανειακή.
Η γερμανική Αριστερά ήταν διχασμένη και κατακερματισμένη, με πολλές κερκόπορτες έτοιμες για να περάσει ο εχθρός. Μέσα στο ισχυρό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα υπήρχαν ομάδες και τάσεις με αποκλίνουσες κατευθύνσεις. Μετά την απόσχισή της από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, ομάδα συνδικαλιστών και άλλων αριστερών Σοσιαλιστών είχε σχηματίσει το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, που στον πολιτικό χάρτη βρισκόταν σε θέση πιο αριστερή από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Και το Κομμουνιστικό Κόμμα περιέκλειε δύο διαφορετικές ομαδώσεις και τάσεις, τους ''αριστερούς κομμουνιστές'' με την κινηματική ροπή, a la Blanqui, και τους ορθόδοξους με τα κριτήρια της εποχής κομμουνιστές, που έκλιναν προς τον ρεφορμισμό. Η γραμμή της διαίρεσης ήταν εγκάρσια. Σε όλα τα αριστερά κόμματα συνυπήρχαν και αλληλοσυγκρούονταν δύο αντίθετα ρεύματα, το επαναστατικό (''αριστεριστές'') και το μεταρρυθμιστικό (''μετριοπαθείς''). Η αδυναμία συνεννόησης και διαμόρφωσης ισορροπημένου πολιτικού συστήματος στη χώρα οδήγησε σε αδιέξοδα, που εκμεταλλεύτηκε ο εκκολαπτόμενος ναζισμός. Ο Χίτλερ καιροφυλακτούσε.
Αποτροπή των παρά φύσιν συμμαχιών
Στα δικά μας τώρα πάλι. Ο κατακερματισμός και οι εσωτερικές αντιθέσεις του εκλογικού σώματος, το οποίο ασφαλώς περιλαμβάνει και την εντός του συνταγματικού τόξου συντηρητική παράταξη, δεν εμπόδισε τον λαό μας να αποτρέψει τις παρά φύσιν συμμαχίες και συμπράξεις, για την πραγματοποίηση των οποίων ασκούνταν ισχυρές πιέσεις στο εσωτερικό και από το εξωτερικό. Αποφεύχθηκε προς το παρόν στην Ελλάδα η συγκρότηση ενός ''μεγάλου συνασπισμού'' κατά το γερμανικό υπόδειγμα -ενός ''μνημονιακού συνασπισμού''. Αυτό είναι που προσδίδει θετικό πρόσημο στο προχθεσινό εκλογικό αποτέλεσμα.
Με αυθόρμητο ή σχεδιασμένο τρόπο -θα το μάθουμε κάποτε- οι εκλογείς μοιράστηκαν ανάμεσα στα διάφορα κόμματα και στην αποχή, έτσι ώστε το σχέδιο του μνημονιακού συνασπισμού να μην τεθεί σε εφαρμογή. Θετική εξέλιξη σ' αυτήν τη φάση, που δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί. Αν αυτό οφείλεται στην πολιτική σύνεση του λαού μας ή είναι καρπός μιάς εσωτερικής δύναμης αντίστασης που έχει αποκτήσει, δεν μπορούμε να το πούμε. Το θετικό του εκλογικού αποτελέσματος βρίσκεται εκεί, και είναι επιπόλαιες και αβάσιμες οι εκτιμήσεις που αναζητούν ''μια δεύτερη ευκαιρία'' και ''βάζουν αρίθμηση και ετικέτες στις κυβερνήσεις της Αριστεράς'', όπως είπε προσφάτως ξένος αναλυτής.
Ας ξαναγυρίσουμε για λίγο στη Γερμανία. ''Οι εργάτες που στήριζαν τη Σοσιαλδημοκρατία είχαν συμφέρον να διατηρηθεί η τάξη, έστω και αν οι εφαρμοζόμενες πολιτικές έθιγαν και τα δικά τους συμφέροντα'' σημειώνει ο ιστορικός Χ. Χατζηιωσήφ, ''ενώ οι άνεργοι και εκείνοι με ευκαιριακή απασχόληση επιθυμούσαν τη ριζική ανατροπή''. Η παρατήρηση αυτή μας βοηθά να προσεγγίσουμε τη διαφοροποίηση των αντιδράσεων στην πολιτική της λιτότητας στη χώρα μας, διαφοροποιήσεων που εκδηλώθηκαν και στις επιλογές στην κάλπη.
Ανάγκη να διαφυλαχθεί ο ΣΥΡΙΖΑ
Τώρα ας πάμε τροχάδην στην καθ' ήμάς Αριστερά. Είναι ανάγκη να διαφυλαχθεί πάση θυσία ο ΣΥΡΙΖΑ. Δεν είναι απλώς το ''κόμμα που μας έλαχε'', αλλά ένα μοναδικό σχήμα που επέτρεψε ναΣΥΝεκφρασθούν κομμουνιστές διαφόρων προελεύσεων, παλιοί ΕΔΑϊτες και ανένταχτοι αριστεροί, Ρηγάδες, Κνίτες, ''καινούργιοι'' στον στίβο του αγώνα για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας. Να εκφρασθούν σε ένα ενιαίο ''νέου τύπου κόμμα'', προϊόν μιας ανεπανάληπτης ιστορικής συγκυρίας και καρπό εξαντλητικών, πολύχρονων προσπαθειών ''με τον τρόπο του μυρμηγκιού''. Να τον διασώσουμε, γιατί κινδυνεύει από ''επανιδρύσεις'' και μεταλλάξεις, παρέχοντάς του το οξυγόνο των συλλογικών δημοκρατικών διαδικασιών και λειτουργιών που του λείπει. Ο ΣΥΡΙΖΑ μας χρειάζεται, και δεν μπορεί να υποστηριχθεί το αντίθετο, επειδή ''δεν κατόρθωσε να γίνει ενιαίο κόμμα'', να ''καλουπωθεί'' σε σχήματα άλλων εποχών. Η πορεία της Αριστεράς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ύπαρξη και το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ.
Ο πλουραλισμός είναι βασικό συστατικό στοιχείο του ΣΥΡΙΖΑ, και του γύρω ''χώρου'', που θα καταστραφεί αν αυτός εκλείψει. Η ελευθερία της άποψης και της επιλογής της ένταξης σε οργανωτικό σχήμα είναι αναφαίρετο δικαίωμα, που η άσκησή του είναι ζήτημα προσωπικής ευθύνης. Δεν υπάρχουν ούτε αποστάτες εδώ ούτε ''προδότες'' πολύ περισσότερο, και μόνο η συζήτηση με παρόμοιους όρους παραπέμπει στην αντίληψη ότι ''ένα είναι το κόμμα'', πράγμα αδιανόητο και απαράδεκτο. Ο καθένας επιλέγει το μετερίζι του αγώνα του, και του πρέπει τιμή γιατί αγωνίζεται, όχι χλεύη, λοιδορία ή καταδίκη γιατί έχει διαφορετική άποψη.
εφημ. Αυγή
για την αντιγραφή
Αντώνης Δ. Μάντζιος, οικονομολόγος
