Έχετε παρατηρήσει ποτέ στα μάτια μερικών
ανθρώπων κάτι μικρές, σκούρες κηλίδες που εμφανίζονται στο έγχρωμο τμήμα τους,
την ίριδα;
Οι κηλίδες αυτές είναι φακίδες που ως φαίνεται σχετίζονται με την
υπερβολική έκθεση στον ήλιο.
Επιστήμονες από την Αυστρία κατέληξαν σε
αυτό το συμπέρασμα εξετάζοντας 632 κολυμβητές όλων των ηλικιών (από 4 έως 84
ετών), που πήγαιναν τακτικά σε δημόσιες πισίνες.
Το 76% από τους οποίους βρέθηκαν να έχουν
τουλάχιστον μία «φακίδα» στην ίριδα (κατά μέσο όρο είχαν 5, αν και κάποιοι
εθελοντές είχαν δεκάδες), συνήθως και στα δύο μάτια.
Στη συντριπτική πλειονότητα των
περιπτώσεων, οι άνδρες και οι γυναίκες με φακίδες ήταν μεσήλικες ή ηλικιωμένοι
και είχαν ιστορικό πολλών, σοβαρών ηλιακών εγκαυμάτων στη διάρκεια της ζωής
τους, καθώς και εμφανείς δερματικές βλάβες (π.χ. κηλίδες στα χέρια) εξαιτίας
της υπερβολικής έκθεσής τους στον ήλιο.
Ειδικότερα, τα στοιχεία της έρευνας
έδειξαν ότι φακίδες στα μάτια είχαν άτομα μεγαλύτερης ηλικίας (διάμεση ηλικία
τα 42 έτη, έναντι 28 ετών που ήταν η διάμεση ηλικία των εθελοντών χωρίς φακίδες
στα μάτια), πολλά από τα οποία είχαν πάθει πάνω από 10 σοβαρά ηλιακά εγκαύματα
με φουσκάλες στη διάρκεια της ζωής τους (31% όσων είχαν φακίδες στα μάτια,
έναντι 19% όσων δεν είχαν).
Επιπρόσθετα, το 26% των εθελοντών με
φακίδες στα μάτια είχαν δερματικές βλάβες από τον ήλιο (έναντι του 11% των
εθελοντών δίχως φακίδες), ενώ το 72% των ατόμων με φακίδες στα μάτια είχαν και
χαρακτηριστικές ακτινικές κηλίδες στα χέρια (ανήκουν στα λεγόμενα σημάδια του
ήλιου), έναντι του 45% όσων δεν είχαν φακίδες.
«Οι φακίδες της ίριδας είναι πολύ
συνηθισμένες και υπολογίζεται ότι εμφανίζονται στο περίπου 60% των ενηλίκων»,
λέει ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος,
MD, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής
του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision,
καθηγητής Οφθαλμολογίας Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης, NYU Medical School. «Αν και
η ονομασία τους θυμίζει τις φακίδες του δέρματος, στην πραγματικότητα είναι
εντελώς διαφορετικές. Οι δερματικές φακίδες είναι ομάδες μελανοκυττάρων που
υπερπαράγουν την χρωστική ουσία μελανίνη. Οι φακίδες της ίριδας, όμως, είναι
μικρές αποικίες άτυπων μελανοκυττάρων τα οποία αναπτύσσονται στην επιφάνεια της
ίριδας και παρουσιάζουν διαφορές ως προς την ικανότητά τους να συνθέτουν
μελανίνη».
Παρότι οι φακίδες της ίριδας είναι
εξαιρετικά συχνές, λίγα είναι γνωστά για την αιτιοπαθογένειά τους. Αυτό όμως
που έχει παρατηρηθεί είναι ότι εμφανίζονται περισσότερο στους μεγάλης ηλικίας
ανθρώπους παρά στους νεαρούς ενήλικες, καθώς και ότι δεν έχουν κακόηθες
δυναμικό (δηλαδή δεν εξελίσσονται σε καρκίνο).
Ειδικά στη χώρα μας, «οι φακίδες της
ίριδας είναι λιγότερο διακριτές στους περισσότερους άνδρες και γυναίκες, επειδή
έχουμε πολύ μεγάλα ποσοστά ατόμων με σκούρα χρώματα ίριδας, σε αντίθεση με το
κλινικό δείγμα που μελέτησαν οι συνάδελφοι στην Αυστραλία», προσθέτει ο Δρ.
Κανελλόπουλος. «Μολονότι, δε, οι φακίδες εμφανίζονται στο εσωτερικό των ματιών,
δεν αλλάζουν την αρχιτεκτονική της ίριδας και έτσι δεν προκαλούν συμπτώματα. Συνήθως,
δε, περνούν εντελώς απαρατήρητες από το άτομο που τις έχει, έως ότου τις παρατηρήσει
κάποιος άλλος και τον ενημερώσει γι’ αυτές».
Η νέα έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο πλέον
έγκριτο οφθαλμολογικό επιστημονικό
περιοδικό, το «Investigative Ophthalmology & Visual Science», επιβεβαίωσε
ότι οι φακίδες της ίριδας εμφανίζονται λιγότερο συχνά σε όσους έχουν
σκουρόχρωμα μάτια, ενώ έδειξε ότι είναι σπανιότερες και σε όσους λαμβάνουν
επαρκή μέτρα ηλιοπροστασίας - όχι όμως ειδικά για τα μάτια, αλλά γενικότερα για
το σώμα τους.
«Η χρήση γυαλιών για διόρθωση διαθλαστικών
ανωμαλιών της όρασης (π.χ. μυωπία), φακών επαφής ή γυαλιών ηλίου δεν
συσχετίσθηκε με την παρουσία φακίδων στην ίριδα, ενώ αντίθετα σχετίσθηκε η λήψη
γενικών μέτρων ηλιοπροστασίας», εξηγεί ο Δρ. Κανελλόπουλος. «Αυτό δεν είναι και
τόσο παράλογο, δεδομένου ότι κανένα μέτρο ηλιοπροστασίας από μόνο του δεν είναι
τόσο αποτελεσματικό, όσο η ταυτόχρονη υιοθέτηση πολλών μέτρων μαζί (το να
φοράει, για παράδειγμα, κάποιος γυαλιά ηλίου και να κυκλοφορεί κάτω από τον
καυτό ήλιο του μεσημεριού, δεν είναι εξίσου προστατευτικό για τα μάτια με το να
φοράει τα γυαλιά ηλίου και να κάθεται στην σκιά)».
Τη σημασία του ήλιου στην ανάπτυξη των
φακίδων στην ίριδα κατέδειξε και ένα άλλο εύρημα της νέας έρευνας, το οποίο
αφορά τη θέση ανάπτυξή τους. Όπως διαπιστώθηκε, οι φακίδες δεν αναπτύσσονται
απ’ άκρη σ’ άκρη της ίριδας, αλλά ανομοιόμορφα, με συνηθέστερη θέση εμφάνισης
το κάτω, έξω τεταρτημόριό της, δηλαδή το κατώτερο τμήμα της που βρίσκεται
μακριά από τη μύτη. «Αυτό ίσως οφείλεται στο ότι το βλέφαρο και η μύτη σκιάζουν
καλύτερα τα ανώτερα και το κάτω, έσω τεταρτημόριο της ίριδας», εκτιμά ο Δρ.
Κανελλόπουλος.
Σε κάθε περίπτωση, «η ίριδα είναι ένας από
τους ιστούς του σώματος με τη μεγαλύτερη έκθεση στον ήλιο καθ’ όλη τη διάρκεια
της ζωής», τονίζει. «Και μολονότι δεν ξέρουμε ακόμα σε τι ποσοστό ακριβώς ευθύνεται
η ηλιακή ακτινοβολία για οφθαλμοπάθειες όπως ο καταρράκτης ή η εκφύλιση της
ωχράς κηλίδας, η κοινή λογική λέει πως σε ανθρώπους με πολλές φακίδες στην
ίριδα οι οποίες υποδηλώνουν υψηλή αθροιστική έκθεση στον ήλιο, η πιθανότητα
εμφάνισης τέτοιων παθήσεων πιθανώς είναι αυξημένες. Επομένως, οι φακίδες της
ίριδας μπορεί να αποτελούν χρήσιμη ένδειξη επικείμενου κινδύνου - κάτι που
φυσικά πρέπει να εξεταστεί σε επόμενες έρευνες».
