Μ. Σκούφα: «Η
χώρα έχει ανάγκη έναν ανεξάρτητο και αποτελεσματικό μηχανισμό διερεύνησης περιστατικών
αυθαιρεσίας»
Ομιλία της
βουλεύτριας Πιερίας για το πολυνομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης
Μια
αναγκαία πολιτική επιλογή και απόφαση η οποία έρχεται να καλύψει την ανάγκη λειτουργίας
ενός ανεξάρτητου και αποτελεσματικού μηχανισμού διερεύνησης περιστατικών
αυθαιρεσίας, αποτελεί η σύσταση του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης των Περιστατικών
Αυθαιρεσίας.
Πρόκειται για το τέταρτο μέρος
του πολυνομοσχεδίου του υπουργείου Δικαιοσύνης,
Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο οποίο αναφέρθηκε στην ομιλία της στη
Βουλή η βουλεύτρια Πιερίας Ελισσάβετ (Μπέττυ) Σκούφα.
Το παρόν
νομοθέτημα διαιρείται σε τέσσερα μέρη, όπου στα τρία πρώτα μέρη, ενσωματώνονται
και διευρύνονται ευρωπαϊκές οδηγίες. Το
πρώτο μέρος, αφορά την εφαρμογή της αρχής της ίσης Μεταχείρισης και κινείται
στην ίδια γραμμή με πρόσφατες μεταρρυθμίσεις, όπως ήταν, η καθιέρωση του
Συμφώνου Συμβίωσης, η κατάργηση του αξιοποίνου των ομοφυλοφιλικών πράξεων, που
δεν ενέχουν θέση βίας ή δεν αφορούν ανήλικους, το άρθρο 347 του Ποινικού Κώδικα
και η ενίσχυση της αντιρατσιστικής νομοθεσίας. Το δεύτερο αφορά ζητήματα
κατάχρησης αγοράς. Το τρίτο αφορά ζητήματα παραχάραξης και κιβδηλείας του ευρώ
και άλλων νομισμάτων και το τέταρτο, τη σύσταση εθνικού μηχανισμού διερεύνησης
περιστατικών αυθαιρεσίας στα σώματα ασφαλείας και τους υπαλλήλους των
καταστημάτων κράτησης.
ΠΡΑΞΕΙΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ
Όπως ανέφερε η κα Σκούφα, τα
τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί πράξεις βίας από ένστολο προσωπικό των σωμάτων
ασφαλείας και από σωφρονιστικούς υπαλλήλους, όπου τα θύματα, στην πλειοψηφία
των περιπτώσεων, περιμένουν ακόμη την απόδοση δικαιοσύνης. Η χώρα έχει μάλιστα
καταδικασθεί ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για
παραβιάσεις των άρθρων 2 (δικαίωμα στη ζωή) και 3 (απαγόρευση βασανιστηρίων και
άλλης απάνθρωπης και ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας) της Ευρωπαϊκής
Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Είχε διαπιστωθεί στο παρελθόν, ότι υπήρχε
μια αδράνεια και μια χαλαρότητα στον έλεγχο ανάλογων πράξεων, οι οποίες
γίνονταν από όργανα, τα οποία εντάσσονταν στον ίδιο διοικητικό φορέα, στον
οποίο εντάσσονταν και οι εξεταζόμενοι. Το γεγονός ότι η πειθαρχική διερεύνηση,
η ΕΔΕ, συνήθως δεν κατέληγε σε αποτελέσματα, μόνο αισχύνη, θα προκαλούσε στους
νομικούς της χώρας. Κάθε χρόνο, υπήρχε αυτή η εκκρεμότητα, να δείχνουν μια
ιδιαίτερη σπουδή τα πειθαρχικά όργανα και να απαλλάσσουν τελικά, κάθε ευθύνης
και κατηγορίας, άνδρες των Σωμάτων Ασφαλείας έστω και στις ελάχιστες και
μεμονωμένες περιπτώσεις που είχαν υποδειχθεί και ελέγχονταν.
ΣΤΑ ΧΑΡΤΙΑ Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟ ΤΟ 2011
Για την ιστορία, να θυμίσουμε ότι
το άρθρο 1 του νόμου 3938/2011, προέβλεπε τη σύσταση Γραφείου Αντιμετώπισης
Περιστατικών Αυθαιρεσίας υπό την αρμοδιότητα του πρώην Υπουργείου Προστασίας
του Πολίτη. Για την αξιολόγηση της κάθε καταγγελίας των σχετικών περιστατικών
αυθαιρεσίας από σώματα ασφαλείας, η παράγραφος 3 του άρθρου 1 του νόμου
3938/2011, προέβλεπε τη σύσταση ειδικής τριμελούς επιτροπής. Η επιτροπή όμως
τόσα χρόνια, δεν έχει συγκροτηθεί λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος, με αποτέλεσμα το
γραφείο να μην τεθεί ποτέ σε λειτουργία, η νομοθετική ρύθμιση να μην έχει
εκπληρώσει ποτέ το σκοπό για τον οποίο θεσπίστηκε και έτσι το Γραφείο
Αντιμετώπισης Περιστατικών Αυθαιρεσίας, να παραμείνει μόνο στα χαρτιά. Η
απουσία ελέγχου της κακομεταχείρισης από τις αρχές σημαίνει πως σε πολλά
Τμήματα υπάρχουν αστυνομικοί οι οποίοι δρουν έχοντας γνώση ότι δεν θα υποστούν
συνέπειες εάν κακοποιήσουν ή κακομεταχειριστούν κρατούμενο, με αποτέλεσμα τη
δημιουργία κλίματος ατιμωρησίας εντός των δυνάμεων επιβολής της τάξης. Εκτός
όμως από τη μη υλοποίησή της, η προηγούμενη νομοθετική ρύθμιση είχε επικριθεί
για τα ελλείμματα ανεξαρτησίας και αποτελεσματικότητας του μηχανισμού που
θέσπιζε, διότι το Γραφείο για Περιστατικά Αυθαίρετης Συμπεριφοράς δεν διέθετε
θεσμική ανεξαρτησία, καθώς προοριζόταν να λειτουργεί στο πλαίσιο του Υπουργείου
Προστασίας του Πολίτη, που είναι υπεύθυνο για την Ελληνική Αστυνομία.
Ο ΕΛΕΓΧΩΝ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΟΣ
Όταν ο ελέγχων είναι και
ελεγχόμενος έχουμε μικρή αποτελεσματικότητα. Όταν ο ελέγχων είναι τρίτος
φορέας, τότε διασφαλίζεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό η δυνατότητα της
αποτελεσματικότητας αυτού του ελέγχου. Αυτό έδειξαν οι καταδίκες του Ευρωπαϊκού
Δικαστηρίου και αυτό έδειξε και η στατιστική αποτίμηση, στην οποία, φαινόταν
ότι ήταν ανεπαρκής ο έλεγχος, όπως γινόταν από την Υπηρεσία Εσωτερικών
Υποθέσεων των Σωμάτων αυτών. Την ανάγκη λειτουργίας ενός ανεξάρτητου και
αποτελεσματικού μηχανισμού διερεύνησης περιστατικών αυθαιρεσίας, έχουν
επισημάνει επίσης, πολλά εθνικά και διεθνή όργανα προστασίας δικαιωμάτων του
ανθρώπου. Όπως αποτυπώνεται άλλωστε και στην νέα έκθεση Επιτροπής για την
πρόληψη των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT), που δόθηκε στη
δημοσιότητα στις 01 Μαρτίου του 2016, τα μέλη της Επιτροπής για την Πρόληψη των
Βασανιστηρίων που επισκέφθηκαν την χώρα μας, δέχθηκαν πλήθος «αξιόπιστων
καταγγελιών για υπερβολική χρήση βίας από αστυνομικούς, πριν, κατά την
προσαγωγή αλλά και ύστερα από αυτήν, μερικές εκ των οποίων αποδεικνύονταν από
ιατροδικαστικές γνωματεύσεις και άλλα στοιχεία» επισημαίνοντας το πρόβλημα της
κακομεταχείρισης από τις δυνάμεις ασφαλείας και την εμφανή απουσία
αποτελεσματικών δράσεων. Τα μέλη της Επιτροπής, διαπίστωσαν επίσης ότι «η
κακομεταχείριση από αστυνομικούς στα Τμήματα Ασφαλείας, ιδιαιτέρως εις βάρος
αλλοδαπών -μεταξύ άλλων και για την απόσπαση ομολογίας- συνεχίζει να αποτελεί
συνήθη πρακτική, σε αρκετά αστυνομικά τμήματα της χώρας μας (ενδεικτικά
παραδείγματα, Αστυνομικό Τμήμα Αγίου Παντελεήμονα και Ομόνοιας στην Αθήνα,
Αστυνομικό Τμήμα Πλατείας Δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη), πρότειναν επομένως,
όπως πολλές φορές και στο παρελθόν, την πλήρη ανεξαρτησία του Γραφείου Αντιμετώπισης
Περιστατικών Αυθαιρεσίας από το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, καθώς και να έχει τη
δυνατότητα αυτεπάγγελτης έρευνας σε περιστατικά.
ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΩΝ ΑΠΟ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ
Για τους λόγους αυτούς, με το Δ'
Μέρος του παρόντος σχεδίου νόμου αντικαθίσταται το άρθρο 1 του ν. 3938/2011, με
το οποίο είχε συσταθεί το «Γραφείο Αντιμετώπισης Περιστατικών Αυθαιρεσίας» για
την αξιολόγηση καταγγελιών για παράνομες πράξεις των σωμάτων ασφαλείας σε βάρος
πολιτών και η σχετική αρμοδιότητα ανατίθεται στον Συνήγορο του Πολίτη, μια
συνταγματικά κατοχυρωμένη Ανεξάρτητη Αρχή, με πρακτική εμπειρία, η οποία
αναλαμβάνει την επί της ουσίας διερεύνηση των καταγγελιών, ώστε να
διασφαλίζεται ο ανεξάρτητος, αξιόπιστος και αποτελεσματικός χαρακτήρας του εν
λόγω μηχανισμού. Η διερεύνηση από τον Συνήγορο του Πολίτη μπορεί να εκκινεί και
αυτεπαγγέλτως και να διενεργείται σε αυστηρό χρονικό πλαίσιο. Στις περιπτώσεις
που ο Συνήγορος του Πολίτη προωθεί μια υπόθεση στα πειθαρχικά όργανα έκαστης
Υπηρεσίας, αυτά την εξετάζουν κατά προτεραιότητα και προβαίνουν στην ενημέρωση
του Συνηγόρου αναφορικά με το αποτέλεσμα της εξέτασης, διαβιβάζοντας αντίγραφα
του συνόλου των στοιχείων του φακέλου και αναστέλλοντας την έκδοση της απόφασης
έως την έκδοση του πορίσματος του Συνηγόρου του Πολίτη. Εξαιρετικά σημαντική
είναι η πρόβλεψη ότι ενδεχόμενη απόκλιση της απόφασης του πειθαρχικού οργάνου
από το πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη επιτρέπεται μόνο με ειδική και
εμπεριστατωμένη αιτιολογία.
Σε σύγκριση δε με τον προηγούμενο
νόμο, πρέπει να τονιστεί ότι η διερεύνηση καταγγελιών, περιλαμβάνει πλέον και
την παράνομη συμπεριφορά που ενδεχομένως τελέστηκε με ρατσιστικό κίνητρο ή
συμπεριφορά που ενέχει άλλου είδους διακριτική μεταχείριση λόγω
«χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών
καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή
χαρακτηριστικών φύλου», καθώς και ότι η αρμοδιότητα του νέου Εθνικού Μηχανισμού
Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας επεκτείνεται σε περιστατικά που αφορούν
και τους υπαλλήλους των καταστημάτων κράτησης, πέραν από το ένστολο προσωπικό
της Ελληνικής Αστυνομίας, της Πυροσβεστικής και του Λιμενικού Σώματος -
Ελληνικής Ακτοφυλακής.
Ο Συνήγορος του πολίτη μπορεί
επίσης να επιλαμβάνεται υποθέσεων για τις οποίες έχει εκδοθεί καταδικαστική
απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) με την οποία
διαπιστώνονται ελλείψεις της πειθαρχικής διαδικασίας ή νέα στοιχεία που δεν
αξιολογήθηκαν στην πειθαρχική έρευνα ή την εκδίκαση της υπόθεσης.
ΕΙΔΙΚΗ ΈΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ
Σημαντικό στοιχείο για την άρτια
και αποτελεσματική λειτουργία του μηχανισμού, είναι η πρόβλεψη για δημοσίευση
σχετικής Ειδικής Έκθεσης του Συνηγόρου του Πολίτη, η οποία, υποβάλλεται κάθε
έτος στον Πρόεδρο της Βουλής, συζητείται κατά τα προβλεπόμενα στον Κανονισμό
της Βουλής και δημοσιεύεται σε ειδική έκδοση του Εθνικού Τυπογραφείου. Στην
έκθεση αυτή, ο Συνήγορος, εκθέτει το συνολικό έργο της Αρχής, παρουσιάζει τις
σημαντικότερες υποθέσεις και διατυπώνει προτάσεις για τη βελτίωση των δημοσίων
υπηρεσιών και αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις.
Ο «ΕΘΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΔΔΑ»
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι
με το παρόντα νόμο, δημιουργείται συλλογικό συμβουλευτικό – γνωμοδοτικό όργανο
υπό την ονομασία «Εθνικός Μηχανισμός Εποπτείας των Αποφάσεων του ΕΔΔΑ», το
οποίο υπάγεται στη Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
(εφεξής «Εθνικός Μηχανισμός») με σκοπό την προώθηση της εκτέλεσης των αποφάσεων
του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Τη σημαντικότητα αυτού του
μηχανισμού, μεταξύ άλλων, έχει επισημάνει και η Εθνική Επιτροπή για τα
Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), διότι η χώρα παρουσιάζει καθυστερήσεις στην
εφαρμογή των ρυθμιστικών κεφαλαίων των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των
Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) και τελικά εναπόκειται στην πολιτική βούληση
της κάθε κυβερνητικής πλειοψηφίας, αν τις εφαρμόζει ή όχι. Τώρα πλέον με αυτό
το σημαντικό βήμα, θα υπάρχει ένα σημείο αναφοράς για το επίπεδο συμμόρφωσης της
χώρας μας.
Δείτε το βίντεο ομιλίας, εδώ
