Δ. Ν. Αβτζής [1], Γ. Ι. Μέμτσας [1], Δ. Πετσόπουλος [1], Α. Μπατάκα [1], Κ. Στάρα [2], Ρ. Τσιακίρης [3], Χ. Γεωργιάδης [4],[5]
Τα μυρμήγκια (Hymenoptera: Formicidae) αποτελούν έναν από τους πιο συχνούς εποίκους των δέντρων, δείχνοντας ιδιαίτερη προτίμηση σε δέντρα μεγαλύτερης ηλικίας, με τα οποία έχουν αναπτύξει μια πλειάδα αλληλεπιδράσεων, η οποία είναι επωφελής και για τους δύο συμμετέχοντες αυτής της συμβίωσης. Έτσι λοιπόν από την πλευρά τους, τα μυρμήγκια συμβάλλουν καθοριστικά στον αερισμό και εμπλουτισμό του χώματος περιμετρικά των δέντρων, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για τα δέντρα και την καλύτερη ανάπτυξή τους, ενώ παράλληλα επιστρέφουν ιχνοστοιχεία και υλικά πίσω στο χώμα συμβάλλοντας στην ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων. Από την άλλη πλευρά, τα δέντρα μεγαλύτερης ηλικίας αποτελούν άριστες θέσεις φωλεασμού καθώς κατά τη γήρανσή τους εμφανίζουν στην επιφάνειά τους ρωγμές και εσοχές στις οποίες έντομα, όπως τα μυρμήγκια, είναι σε θέση να δημιουργήσουν αποικίες, οι οποίες είναι προστατευμένες από τα στοιχεία της φύσης. Επιπρόσθετα, σε πολλά δέντρα υπάρχουν έντομα της τάξης των Ημιπτέρων, οι γνωστές μελίγκρες, τις οποίες τα έντομα προστατεύουν και σε αντάλλαγμα οι μελίγκρες παράγουν ένα υγρό που ονομάζεται μελίτωμα, πλούσιο σε σάκχαρα, που αποτελεί τη βασική τροφή αρκετών ειδών μυρμηγκιών. Μάλιστα, ορισμένα είδη δέντρων, είναι σε θέση να παράγουν και μόνα τους τέτοιου είδους σακχαρώδεις και πλούσιες σε πρωτεΐνες εκκρίσεις, ώστε τα μυρμήγκια με τη σειρά τους να προστατεύουν τα δέντρα από προσβολές άλλων, βλαπτικών για το δέντρο, εντόμων.
Το είδος Crematogaster schmidti (Hymenoptera, Formicidae) [Photos by Shannon Hartman/ From http://www.antweb.org. Accessed 22. August 2016, Image Copyright © AntWeb 2002 – 2016. Licensing: Creative Commons Attribution License]
Το είδος Prenolepis nitens (Hymenoptera, Formicidae) [Photos by Erin Prado / From http://www.antweb.org. Accessed 22 August. 2016, Image Copyright © AntWeb 2002 – 2016. Licensing: Creative Commons Attribution License]
Παρά τη γενική γνώση που έχουμε για τα μυρμήγκια σε δασικά οικοσυστήματα, μέχρι στιγμής δεν είχε πραγματοποιηθεί κάποια μελέτη σχετικά με τα είδη που εντοπίζονται σε μεμονωμένα δέντρα μεγάλης ηλικίας στην περιοχή της Ηπείρου. Για το λόγο αυτό, επιλέχθηκαν (συνολικά 31) δέντρα που είτε βρίσκονται σε προαύλιους χώρους εξωκλησιών είτε εντός ιερών δασών, δηλαδή δασών που προστατεύονται εθιμικά μέσω θρησκευτικών απαγορεύσεων της περιοχής της Ηπείρου. Τα δέντρα αυτά ανήκουν εμφανώς στις μεγαλύτερες κλάσεις ηλικίας, είναι υπέργηρα, έχοντας συχνά μνημειακές διαστάσεις με διάμετρο πάνω από ένα μέτρο και αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο του πολιτισμικού τοπίου της ευρύτερης περιοχής. Από αυτά τα δέντρα συλλέχθηκαν άτομα μυρμηγκιών, τα οποία είχαν δημιουργήσει μέσα στα δέντρα τις αποικίες τους, και μεταφέρθηκαν στο Εργαστήριο Δασικής Εντομολογίας του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, όπου σε συνεργασία με το Τμήμα Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών αναγνωρίστηκαν τα είδη στα οποία ανήκουν. Η μορφολογική τους ταυτοποίηση οδήγησε στην καταγραφή της παρουσίας συνολικά 8 διαφορετικών ειδών μυρμηγκιών σε αυτά τα δέντρα, που εκτός από κάποια με εκτεταμένη εξάπλωση (το είδος Crematogaster schmidti) εντοπίστηκαν και είδη σχετικά σπάνια (Liometopum microcephalum – Prenolepis nitens) ή τουλάχιστον με σχετικά περιορισμένη γνώση για την παρουσία τους στην Ελλάδα. Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτά τα είδη απαντώνται σχεδόν αποκλειστικά επάνω σε δέντρα, όπου μάλιστα παρέχουν και υπηρεσίες προστασίας καθώς περιορίζουν άλλα βλαβερά για τα δέντρα έντομα. Ο κύκλος ζωής των μυρμηγκιών πολλές φορές σχετίζεται άμεσα με την παρουσία τέτοιων παλιών δέντρων καθώς τα πρώτα αναπτυξιακά στάδια των ειδών αυτών (αυγά, προνύμφες, νύμφες) βρίσκουν ιδανικές τις συνθήκες (θερμοκρασία, υγρασία) που απαντώνται εσωτερικά του φλοιού των δέντρων, όπως και σε τμήματα μισοσαπισμένου ξύλου επάνω και περιμετρικά των δέντρων αυτών.
Στη συνέχεια της μελέτης, στόχος είναι να γίνει μοριακή ανάλυση των δειγμάτων αυτών, ώστε να εξεταστεί η ύπαρξη τυχόν κρυπτικών ειδών, δηλαδή ειδών που μορφολογικά είναι εξαιρετικά όμοια μεταξύ τους, με αποτέλεσμα ο διαχωρισμός τους να είναι προβληματικός, ενώ επίσης θα μελετηθεί αν η κατανομή των ειδών σε αυτά τα 31 σημεία καθορίζεται από κάποια περιβαλλοντική παράμετρο (θέση ή/και είδος δέντρου). Τέλος, τα δεδομένα που θα καταγραφούν κατά τη διάρκεια της μελέτης αυτής, θα συμβάλουν στη γνώση, η οποία θα προστεθεί στην προσπάθεια καταγραφής στοιχείων της μυρμηγκοπανίδας της Ελλάδας.
Χάρτης κατανομής των 31 σημείων δειγματοληψίας.
Πληροφορίες: Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών. 57006 Βασιλικά Θεσσαλονίκης.
τηλ.: 2310 461 171-2, e-mail: dimitrios.avtzis@fri.gr
τηλ.: 2310 461 171-2, e-mail: dimitrios.avtzis@fri.gr
[1] Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ
[2] Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, Πανεπ. Ιωαννίνων
[3] Δασαρχείο Ιωαννίνων, Τμήμα Διοίκησης & Διαχείρισης Δασών
[4] Τμήμα Βιολογίας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπ. Αθηνών
[5] Ζωολογικό Μουσείο, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπ. Αθηνών
[2] Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, Πανεπ. Ιωαννίνων
[3] Δασαρχείο Ιωαννίνων, Τμήμα Διοίκησης & Διαχείρισης Δασών
[4] Τμήμα Βιολογίας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπ. Αθηνών
[5] Ζωολογικό Μουσείο, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπ. Αθηνών
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΔΗΜΗΤΡΑ (Τεύχος 17, Ιανουάριος – Μάρτιος 2017)
Τριμηνιαία έκδοση του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού – ΔΗΜΗΤΡΑ
www.elgo.gr
Τριμηνιαία έκδοση του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού – ΔΗΜΗΤΡΑ
www.elgo.gr
https://dasarxeio.com/
