ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1940-50
ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ: 1941-1950
Πρωθυπουργία ΣΟΦΟΥΛΗ (22 Νοεμ.1945 - 3 Απριλίου 1946)
Αντώνη Ι. Ζαρκανέλα
Συνέχεια του Προηγουμένου: Η προεκλογική περίοδος άρχισε με όλα τα κόμματα που συμμετέχουν στις εκλογές να παρουσιάζουν τα προγράμματα τους αλλά και το Κομμουνιστικό Κόμμα/ΕΑΜ που δεν θα συμμετείχαν(!). Όμως το προηγούμενο βράδυ των εκλογών ένοπλη ομάδα ανταρτών του ΚΚΕ μετά από εντολή του Ζαχαριάδη και διαταγή του Βαφειάδη επιτίθεται στο Σταθμό Χωροφυλακής καίγοντας τον.
Καταρχήν, οι «ταγματασφαλίτες» και «μοναρχοφασίστες», που αναφέρει ο Βαφειάδης, ήταν Λιτοχωρινοί ή ξένοι; Ήταν κάποιοι συγκεκριμένοι; Ποιος ή ποια αρχή θα όριζε το περιεχόμενο του «ταγματασφαλίτης» και στη συνέχεια θα αποφάσιζε ποιος ήταν «ταγματασφαλίτης» κλπ; «Μοναρχοφασίστας» και «αντιδραστικός»; Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι για το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ χαρακτηρίζονταν και προγράφονταν ως τέτοιοι όλοι εκείνοι που δεν συμφωνούσαν μαζί τους. Αν ήταν λίγοι αυτοί που διαφωνούσαν μαζί τους, δεν θα ήταν πολύ εύκολο να τους πιάσουν και να τους τιμωρήσουν, όπως πολύ καλά γνώριζαν να κάνουν οι αντάρτες, από το να επιτεθούν στο Κράτος; Μήπως, όμως, δεν ήταν σκοπός τους η τιμωρία κάποιων «ταγματασφαλιτών» ή «μοναρχοφασιστών» αλλά η τρομοκράτηση γενικά των αντιπάλων και η εγρήγορση των ανταρτών και ταυτόχρονα η, με τον τρόπο αυτόν, προετοιμασία του νέου αντάρτικου, της κατάληψης της εξουσίας με επανάσταση; «Χτυπώντας το Λιτόχωρο αποβλέπαμε να δώσουμε ένα μάθημα σε μία παρακρατική συμμορία.. την οποία εξοντώσαμε..» λέει στο βιβλίο του ο καπετάν Υψηλάντης (Ρόσιος) που ήταν ο αρχηγός της επίθεσης. Ωστόσο, ο σταθμός Χωροφυλακής Λιτοχώρου δεν ήταν παρακράτος αλλά Κράτος. Και οι Χωροφύλακες και Φαντάροι που ήταν εκεί δεν ήταν παρακρατική συμμορία αλλά εντεταλμένοι εκπρόσωποι του Κράτους που είχαν φθάσει στο Λιτόχωρο οι μεν Χωροφύλακες πέντε έξη ώρες πριν και οι φαντάροι μερικές ημέρες πριν..
Για να δούμε, όμως, από τα στοιχεία που υπάρχουν σήμερα, τι ήταν το Λιτόχωρο τότε; Ποια ήταν η σύνθεση των κομμάτων στο Λιτόχωρο προπολεμικά; Τρομοκρατούνταν πράγματι το Λιτόχωρο στην περίοδο από την Βάρκιζα μέχρι την επίθεση των ανταρτών, και αν ναι, τρομοκρατούνταν τόσο που να δικαιολογεί την επιλογή του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για την επίθεση αυτή;
Για το αν υπήρξε τρομοκρατία στο Λιτόχωρο την περίοδο από τη Βάρκιζα (12 Φεβρουαρίου 1945) και μέχρι τον Μάρτιο του 1947, θα βασιστούμε στην πιο αυθεντική κομμουνιστική πηγή: Το Υπόμνημα που υπέβαλε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας στον ΟΗΕ τον Μάρτιο του 1947 και είχε τίτλο: «ΕΤΣΙ ΑΡΧΙΣΕ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ». (ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ, 1987). Το Υπόμνημα - Έκθεση υπογράφεται από τον Μάρκο Βαφειάδη ως Γενικού Αρχηγού του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και αναφέρεται στην «τρομοκρατία της Δεξιάς» μεταξύ 1945 και 1947-όχι μόνον μέχρι τον Μάρτιο του 1946 - σε όλη τη χώρα, χωριστά για κάθε περιοχή. Στις σελίδες 177-183 και υπό τον τίτλο «Περιοχή Αρχηγείου Πιερίων – Ολύμπου», όπου βρίσκεται και το Λιτόχωρο, δεν φαίνεται από τα στοιχεία της έκθεσης να έχει τρομοκρατηθεί ιδιαίτερα το Λιτόχωρο είτε από «ταγματασφαλίτες» Λιτοχωρινούς είτε από ξένους. Ειδικά για το Λιτόχωρο αναφέρει ότι: «Σκοτώθηκαν από νάρκη σαν όμηροι, που τοποθετήθηκαν σε αυτοκίνητα εμπροσθοφυλακής τμήματος στρατού εν κινήσει οι Χατζημανώλης Αργύριος, Φαρμάκης Δημ.,». Σ’ αυτό το υπόμνημα – έκθεση, για το Λιτόχωρο δεν υπάρχει κάποια άλλη αναφορά: Δεν αναφέρει π.χ. ότι υπήρξαν απόπειρες δολοφονιών, συλλήψεις, φυλακίσεις, ξυλοδαρμοί, βασανιστήρια κλπ παρά μόνον ότι υπήρξαν 35 εξορισθέντες, χωρίς να διευκρινίζεται αν αυτοί ήταν μόνον από το Λιτόχωρο ή από ολόκληρη την περιοχή Πιερίων-Ολύμπου. Επομένως, όπως λέει και ο Ζαούσης, ο οποίος έκανε ακριβώς για το λόγο αυτόν και έρευνα στην ευρύτερη περιοχή συμπεριλαμβάνοντας ακόμη και χωριά όπως η Ραψάνη, ο Πυργετός κλπ «…τα περί μεγάλης τρομοκρατίας των ακροδεξιών στην περιοχή Λιτοχώρου είναι προφάσεις εν αμαρτίαις και η επιλογή του Λιτοχώρου δεν έχει σχέση μ’ αυτήν».
Εξάλλου, το Λιτόχωρο ήταν πάντα ένα χωριό φιλήσυχο με κατοίκους που πάντοτε τους διέκρινε αυξημένο αίσθημα Εθνικής ευθύνης. Οι Λιτοχωρινοί είναι γενικώς εξωστρεφείς, εκδηλωτικοί, φιλήσυχοι, εργατικοί, πιστοί Χριστιανοί –ακόμα και οι πιο «ακραίοι» Κομμουνιστές–, ατομικιστές, αλλά και προοδευτικοί με την πραγματική και όχι την αγοραία έννοια της αριστεράς, φιλοπάτριδες, με μόνον μειονέκτημα τον υπέρμετρο τοπικισμό… Οι Λιτοχωρινοί κομμουνιστές επειδή τα έχουν όλα αυτά δεν είναι Διεθνιστές αλλά Εθνικιστές κομμουνιστές, «εθνικόφρονες» κομμουνιστές.
Όσον αφορά τις πολιτικές προτιμήσεις των Λιτοχωριτών, αυτές προπολεμικά ταυτίζονταν περισσότερο με το κοινωνιολογικό προφίλ που περιγράφεται παραπάνω παρά με αυτό που παρουσίασε η Αριστερά. Ο Γιάννης Βλαχόπουλος, που ως νέος αλλά κυρίως λόγω χαρακτήρος εντάχθηκε στο ΕΑΜ στον αγώνα εναντίον των κατακτητών, που έζησε και είδε πολλά, μου εκμυστηρεύτηκε: «Το Λιτόχωρο προπολεμικά ήταν δεξιό χωριό και βασιλικό. Στις εκλογές του 1935 είχε δώσει γύρω στους 2.250 ψήφους στο Λαϊκό Κόμμα, 250 στο κόμμα των Φιλελευθέρων και 60 στο ΚΚΕ. Με άλλα λόγια το Λαϊκό Κόμμα είχε, στις εκλογές εκείνες, ποσοστό 87%, το δε ΚΚΕ 2.34%, που ήταν το μισό του ποσοστού που έλαβε το κόμμα αυτό πανελλαδικά!!!». Μεταπολεμικά άλλαξε αυτό και ενισχύθηκε το ΚΚΕ γιατί «οι νικητές» αντιμετώπισαν το Λιτόχωρο και τους Λιτοχωρίτες σαν να έφταιγαν αυτοί για την επιλογή του Ζαχαριάδη και των άλλων και για τις αντιδράσεις της μικρής ομάδας Λιτοχωριτών κομμουνιστών. «Και έδιωξαν πολλούς προς τα εκεί με τις βλακείες τους»!
Το περιστατικό της επίθεσης εναντίον τού Λιτοχώρου δεν αναδείχθηκε από τα μέσα ενημέρωσης εκείνων των ημερών, αλλά «πνίγηκε» μέσα στον ορυμαγδό για τα αποτελέσματα των εκλογών. Το νέο αναφέρθηκε με μικρά γράμματα σε «δεύτερη» θέση στις αστικές εφημερίδες (π.χ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ κλπ) τις επόμενες, της επίθεσης, ημέρες. Αντίθετα ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, την 1η Απριλίου 1946, με τίτλο: «ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΜΜΟΡΙΕΣΣΚΗΝΟΘΕΤΟΥΝ ΔΗΘΕΝ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ! ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΤΙΜΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ!» προσπάθησε να συγκαλύψει την επίθεση των ενόπλων αριστερών κατηγορώντας την κυβέρνηση «..για σκηνοθεσία και προκλητικά ψεύδη για δήθεν επιθέσεις εναντίον της δεξιάς» και ότι η κυβέρνηση «..φρόντισε να εφοδιάσει τον τύπο με διάφορα ψεύδη..», δηλαδή ότι οι κρατικές αναφορές περί της επίθεσης ήταν μια προσπάθεια του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης να συσκοτίσει την πραγματική κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή η οποία «υπέφερε από το τρομοκρατικό όργιο μιας «μοναρχικής συμμορίας του Γαλή..» και «..ενός «κτηνάνθρωπου» ανθυπασπιστή της Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο» (ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, (03/4/1946). Μόνο αργότερα το ΚΚΕ (ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 13/4/1946) αναλαμβάνει την ευθύνη, όταν ο Ζαχαριάδης σε ομιλία του παραδέχθηκε: «Τα γεγονότα που έγιναν στο Λιτόχωρο είναι ένα μήνυμα για το μοναρχοφασισμό και του Άγγλους» δικαιολογώντας την πράξη ως «αυτοάμυνα», απειλώντας με επέκταση τέτοιων περιστατικών και προβλέποντας ότι θα εμφανιστεί «..και δεύτερος Μπαρούτας και μεθαύριο μπορεί να γίνουν δεκάδες και εκατοντάδες.». Ο «Μπαρούτας» – πραγματικό όνομα Θωμάς Λιόλιος - ήταν καπετάνιος του ΕΛΑΣ και αρχηγός ένοπλης ομάδας που οργάνωσε η Στρατιωτική Επιτροπή Μακεδονίας του ΚΚΕ, που κτύπησε και διέλυσε το Σεπτέμβριο του 1945 μια ομάδα ακροδεξιών που κατά κομμουνιστικές πληροφορίες, δρούσε στην περιοχή του χωριού Φυτιά Ημαθίας δημιουργώντας αφόρητες καταστάσεις σε «δημοκρατικούς πολίτες».. ) (ΖΑΟΥΣΗΣ, 1992, σελ. 79). Πάντως, είναι λογικό να μην δοθεί ιδιαίτερη σημασία στο συγκεκριμένο περιστατικό της επίθεσης στο Λιτόχωρο, την ώρα εκείνη, καθώς σωρεία τέτοιων επιθέσεων ενόπλων κομμουνιστών αναφέρονταν καθημερινώς από τις εφημερίδες μετά τη Βάρκιζα, όμως αυτό το περιστατικό ήταν ένα καλά οργανωμένο και εκτελεσμένο σχέδιο, διότι είχε οργανωθεί από πολύ υψηλά… Και πήγαινε πολύ μακριά…
Παρότι καταβλήθηκε προσπάθεια να παρουσιαστεί η επίθεση στο Λιτόχωρο σαν μια απόφαση κάποιων «καταδιωκόμενων αγωνιστών» και χωρίς καν να γνωρίζει το κόμμα, αυτό το σενάριο δεν προχώρησε και γιατί δεν προσιδίαζε με την επαναστατικότητα του ΚΚΕ αλλά και διότι σε ένα σταλινικό κεντρικά ελεγχόμενο κόμμα θα ήταν αδιανόητη μια τέτοια πρωτοβουλία από τη βάση. Και όπως αναφέρει ο «στρατευμένος ιστορικός» του ΚΚΕ Γ. Μαργαρίτης, «η απόφαση για τέτοιου είδους δράση μάλλον δεν πάρθηκε σε τοπικό επίπεδο».
Ποιοι όμως ήταν αυτοί οι «καταδιωκόμενοι αγωνιστές»; Εκτιμάται από πηγές του ΚΚΕ πως ήταν περί τους 4000 «αγωνιστές» και αντιστασιακοί του που για να αποφύγουν «τις διώξεις», όπως αναφέρουν πηγές της άκρας Αριστεράς, κρύβονταν στα βουνά της Ελλάδος. Όμως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας χιλιάδες αντάρτες που δεν βαρύνονταν με συλλήψεις, βασανιστήρια, φόνους κλπ, και παραβιάσεις του κοινού ποινικού δικαίου, κατέβηκαν στις πόλεις και τα χωριά και σιγά εντάχθηκαν στην ζωή. Εκείνοι που από «μέσα τους» βαρύνονταν με τέτοιες πράξεις, επειδή τους είχαν δει εν δράσει ή/και υπήρξαν θύματά τους, και φοβούμενοι τις προβλέψεις της Συμφωνίας της Βάρκιζας που δεν κάλυπταν τις περιπτώσεις αυτές, έμεναν στα βουνά κρυπτόμενοι και επιτιθέμενοι σε κυβερνητικούς στόχους π.χ. σταθμούς χωροφυλακής είτε γενικά σε πολίτες, σε χωριά, κοπάδια, μαντριά με στόχο να απειλήσουν, να πάρουν τρόφιμα, ρούχα κλπ., που τους ήταν απαραίτητα για την επιβίωσή τους. Η παραμονή τους στα βουνά, αν δεν είχε υποδειχθεί από το ΚΚΕ, σίγουρα το εξυπηρετούσε καθώς τους χρησιμοποιούσε σαν πολιτική απειλή εναντίον της Κυβέρνησης αλλά και για τα μελλοντικά του σχέδια.
Η επίθεση ένοπλων κομμουνιστών στο Λιτόχωρο δεν ήταν μια ακόμη επίθεση εναντίον της χωροφυλακής, δεν ήταν μια μορφή αυτοάμυνας, ένας απλός συμβολισμός, αλλά ήταν μια καλά οργανωμένη και εκτελεσμένη πράξη που αργότερα «..αναγορευόταν από το περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, τον Νοέμβριο του 1948, σε σχεδιασμένη πλέον απαρχή του Εμφυλίου». (ΛΥΜΠΕΡΑΤΟΣ, 2006, σελ. 148). Για τον λόγο αυτό, εξάλλου, η επίθεση του Λιτοχώρου «..γιορταζόταν ως η «επέτειος» της έναρξης του «δεύτερου αντάρτικου» στα βουνά του Γράμμου και του Βίτσι την περίοδο του Εμφυλίου και αργότερα από τις κοινότητες των πολιτικών προσφύγων στην Ανατολική Ευρώπη» (ΚΑΛΥΒΑΣ Ε., ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΣ, Ν. 2015, σελ.325).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ, Μ. 1987. ΕΤΣΙ ΑΡΧΙΣΕ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Η Τρομοκρατία μετά τη Βάρκιζα 1945-1947.Εκδόσεις ΓΛΑΡΟΣ.
ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ ΜΑΡΚΟΣ, 1985. ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ. Εκδόσεις: Παπαζήσης.
ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ ΜΑΡΚΟΣ, 1976. Συνέντευξη στο περιοδικό Επίκαιρα (2-12-1976).
ΖΑΟΥΣΗΣ, Α., 1992. Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ. 1945-1950. Ο ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ. Τομ. Α΄. Εκδ. ΩΚΕΑΝΙΔΑ.
ΚΑΛΥΒΑΣ Ε., ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΣ, Ν., 2015. ΕΜΦΥΛΙΑ ΠΑΘΗ. 23 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ
