Αρχαίο θέατρο Δίου
Ο «Κύκλωψ» του Ευριπίδη
Το 42ο Φεστιβάλ Ολύμπου δεν ήταν δυνατό να μην παρουσιάζει στο φιλόμουσο κοινό του το τρίτο είδος τους αρχαίου ελληνικού ποιητικού λόγου (εκτός από την τραγωδία και κωμωδία), το
σατυρικό δράμα.
Είναι το προτελευταίο έργο του μεγάλου τραγικού Ευριπίδη – πριν τις Βάκχες- που το έγραψε το 408 π.Χ., δύο χρόνια πριν το θάνατό του ποιητή το 406 π.Χ. και βασίζεται σ’ ένα επεισόδιο της Οδύσσειας, γνωστό σε όλους.
Ο Ευριπίδης, στοχεύοντας να εξυπηρετήσει τη θεατρική παράσταση, πήρε από το βακχικό περιβάλλον τους σατύρους και τους έκανε από υπηρέτες του Διόνυσου υπηρέτες του Κύκλωπα με όλα τους τα ελαττώματα. Ο χορός των σατύρων με τον πατέρα τους τον Σιληνό, καθώς έπλεαν προς αναζήτηση του Διόνυσου, ναυάγησαν σε ένα απόκρημνο μέρος της Σικελίας και έγιναν αιχμάλωτοι του ανθρωποφάγου κύκλωπα Πολύφημου, που ζούσε σε μια σπηλιά. Ο Σιληνός έγινε φύλακας της σπηλιάς και οι σάτυροι βοσκοί στα κοπάδια του Κύκλωπα.
Κάποια στιγμή ο πατέρας Σιληνός διακρίνει ελληνικό καράβι και τους ναύτες του με τον καπετάνιο να πλησιάζουν. Ήταν ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του οι οποίοι περιπλανημένοι από την Τροία έρχονται να ζητήσουν προμήθειες, κρέας και τυρί, ενώ ο ίδιος τους προσφέρει κρασί, αυτό που ο Σιληνός τόσο πολύ στερείται και υπάρχει άφθονο στο καράβι του.
Το κρασί έκανε τον Σιληνό να ενθουσιαστεί και να ικανοποιήσει την επιθυμία του Οδυσσέα, συνιστώντας τον ταυτόχρονα να φύγει. Αλλά ο Κύκλωπας δεν ξέρει από τέτοια. Επιστρέφοντας από το κυνήγι του πεινασμένος, ανακαλύπτει δεμένα τα πρόβατά του και βλέπει στα χέρια του Οδυσσέα τρόφιμα. Ο Σιληνός φοβούμενος την τιμωρία και με πρησμένο από το κρασί κεφάλι του προσποιείται ότι οι ξένοι άσκησαν βία πάνω του, για να κλέψουν τον Κύκλωπα και να τον βασανίσουν. Το τέρας εξαγριώνεται. Ο Οδυσσέας τον ικετεύει να τους αφήσει ζωντανούς, αλλά εκείνος δεν υποκύπτει. Κύκλωπας παρουσιάζεται αδηφάγος και τρώει δυο συντρόφους του. Τότε ο Οδυσσέας εκθέτει στον Χορό ένα σωτήριο σχέδιο: θα ποτίσει με κρασί τον Πολύφημο, θα τον μεθύσει και θα τον τυφλώσει με σουβλερό και πυρωμένο κλαδί ελιάς. Ο Χορός πανηγυρίζει και το σχέδιο τίθεται σε εφαρμογή. Μπαίνει με δόλο στη σπηλιά και μπήγει στο μάτι του τον αναμμένο δαυλό. Ο Χορός θριαμβολογεί. Ο Πολύφημος κραυγάζει αφήνοντας γοερές τις κραυγές πόνου. Ο Οδυσσέας είναι έτοιμος να αναχωρήσει παίρνοντας μαζί του τους υπόλοιπους συντρόφους του, τον Σιληνό με τους Σατύρους του και αφήνει τον Πολύφημο να ουρλιάζει από τον πόνο και να απειλεί.
Ο Σιληνός είναι ένας πανούργος και ψεύτης με ζωώδη ένστικτα, με πονηρά και ιδιοτελή αισθήματα. Ο Χορός ένας μικροαπατεώνας που μοιάζει του γονιού του. Ο Κύκλωπας στήνεται σαν ένα τεράστιο τέρας με ευφυΐα. Και ο Οδυσσέας δεν σκοτώνει για να σώσει τους συντρόφους του, αλλά για να εκδικηθεί τον θάνατο των δυο συντρόφων του. Δεσπόζει σε όλη την παράσταση το κωμικό στοιχείο
Το σατυρικό δράμα «Κύκλωψ» είναι το μόνο που σώθηκε ακέραιο ως τις μέρες μας. Σήμερα το αρχαίο θέατρο ξαναζωντανεύει. Το κοινό δείχνεται εξοικειωμένο και αυτό φαίνεται από την αθρόα προσέλευσή του και παρουσία του στις παραστάσεις που φιλοξενεί το Αρχαίο Θέατρο Δίου στα πλαίσια του Φεστιβάλ Ολύμπου. Το κίνητρο είναι η αισθητική και δραματική απόλαυση του έργου. Και αν ο αρχαίος Έλλην αναζητούσε μέσω του δράματος –τραγωδίας, κωμωδίας, σατυρικού δράματος- την κάθαρση των παθών με τη «λύση» της του έργου, ο σύγχρονος Έλλην διδασκόμενος καθαιρείται ψυχικά και πληρείται από αισθήματα εθνικής υπερηφάνειας.
Ραντεβού, λοιπόν, το βράδυ της Τετάρτης για μιαν άλλη «διδασκαλία», μέσω του τρίτου είδους δράματος, από το Εθνικό Θέατρο.
*Επιμέλεια: Ευαγγελία Ράπτου-Στεργιούλα, Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας, Υπ. Διδάκτωρ Tμ. Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ., Τομέα Γλώσσας Θεάτρου και Πολιτισμού Παν. Αιγαίου
●
Κ Υ Κ Λ Ω Ψ
Σημείωμα σκηνοθέτη Βασίλη Παπαβασιλείου
Το πρόσωπο-Κύκλωπας είναι ένα επεισόδιο στη ζωή του Οδυσσέα, δηλαδή του Κανένα, δηλαδή του Καθένα. Εμμέσως και πώς το λέει ο Καβάφης; “τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβαλείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.” Κοντολογίς, τα στοιχειά και τα φαντάσματα δεν τα συναντάς, απλώς τα κουβαλάς. Τα παθήματα (και τα πάθη) ανήκουν στον Οδυσσέα, δηλαδή, στον Κανένα, δηλαδή στον Καθένα. Αυτός τα τραβάει όλα (δηλαδή, εμείς), πάντα στο δρόμο προς την Ιθάκη.
Από τη μεριά του, το σατυρικό δράμα του Ευριπίδη με τον τίτλο Κύκλωψ είναι μια μεταδόμηση της σχετικής ραψωδίας της Οδύσσειας του Ομήρου σύμφωνα με τους κώδικες του είδους. Σύμφωνα μ΄ αυτούς τους κώδικες, του παθήματος του Οδυσσέα που συνιστά η συνάντηση με τον Κύκλωπα, προηγείται η αιχμαλωσία των ακολούθων του Διονύσου, των Σατύρων, από το ίδιο πρόσωπο. Εμμέσως πλην σαφώς, πριν από τον Οδυσσέα, γνώρισε το στραπάτσο ο Διόνυσος, έστω συνεκδοχικά: οι πιστοί του είχαν βγει στη θάλασσα για να τον βρουν και να τον ελευθερώσουν από τους πειρατές που τον είχαν απαγάγει, αλλά τους περίμενε η προσάραξη, το ατύχημα: η Σικελία, η Αίτνα και ο Κύκλωπας.
Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να σκεφτεί ότι τα «θύματα» του Κύκλωπα, ο Οδυσσέας και ο Διόνυσος, προσωποποιούν δυνάμεις όπως η κίνηση, η κυκλοφορία της επιθυμίας, η λαχτάρα της ρευστότητας, που προσκρούουν στον τοίχο που συμβολίζει ο Πολύφημος. Αυτή η σύγκρουση ενεργοποιεί τον ανθρώπινο τρόμο στο πλαίσιο του αρχαιοελληνικού κόσμου, και όχι μόνο- τι δηλώνουν, π.χ., για το σύγχρονο φαντασιακό έννοιες όπως ύφεση, στασιμότητα ή πάγωμα της ρευστότητας; Αυτόν τον τρόμο επιχειρεί να ξορκίσει το έργο του Ευριπίδη. Μπορεί να είναι διαφορετικό το στοίχημα της παράστασης;
●
Συντελεστές
Σκηνοθεσία - μετάφραση: Βασίλης Παπαβασιλείου, Διασκευή: Βασίλης Παπαβασιλείου - Σωτήρης Χαβιάρας, Σκηνικά - Κοστούμια: Μαρί Νοέλ Σεμέ, Μουσική Δημήτρης Καμαρωτός, Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ, Κίνηση: Δημήτρης Σωτηρίου, Βοηθός σκηνοθέτη: Νικολέτα Φιλόσογλου.
Διανομή
Οδυσσέας: Νίκος Καραθάνος, Κύκλωπας: Δημήτρης Πιατάς, Σιληνός: Νίκος Χατζόπουλος.
Χορός: Γιώργος Γιαννακάκος, Θανάσης Δήμου, Ηλίας Ζερβός, Βασίλης Καραμπούλας, Κώστας Κοράκης, Γιάννης Κότσιφας, Λαέρτης Μαλκότσης, Άγγελος Μπούρας, Μιχάλης Οικονόμου, Χρήστος Σαπουντζής, Μιχάλης Σαράντης, Γιώργος Συμεωνίδης, Χάρης Τζωρτζάκης, Άγγελος Τριανταφύλλου, Σωτήρης Τσακομίδης, Γιωργής Τσουρής, Νικόλας Χανακούλας.
